Soms is het roken geen bewuste beslissing, maar een gevoel die je overvalt. Een drang waar het hoofd niets over te zeggen heeft. Met een cliënt met militaire ervaring kwamen we onlangs op een leuke metafoor hiervoor. Het roken kan soms zijn als een sluipschutter. Stel dat je alle technieken die je kent toepast om van je rookstopplan een succes te maken en toch overvalt je op een avond een onweerstaanbare drang dat je niet had kunnen voorzien. Waakzaamheid is hier aangeraden.

Enkele tips hoe je de sluipschutter te slim af kan zijn:
o Loop niet in het wilde weg op iets af, hij zal je te pakken krijgen. Voorbeeld: Ga je een avondje uit? Wat zijn de valkuilen en triggers om te roken? Hoe zal je je hiertegen beschermen?

o Pas je levensstijl aan zodat je weerbaarder bent tegen deze onzichtbare tegenstander. Mensen die in het algemeen gezond eten, voldoende bewegen en aandacht hebben voor hun mentale gezondheid kunnen beter het hoofd koel houden als ze de blik van een sluipschutter op zich voelen.

o In een nieuwe omgeving? Scan de omgeving en jezelf. Waar zou de sluipschutter zich kunnen verschuilen? Misschien schuilt het gevaar wel in die aardige gesprekspartner die blijkt te roken. Of misschien wel in jezelf doordat je voelt dat je zin hebt om de remmen even los te laten. Dat mag je zeker doen hoor, maar zorg dat je niet zo ver gaat dat je je harde werk rond de rookstop laat varen.

o Heb je de sluipschutter opgemerkt en dreigt hij je zelfcontrole uit te schakelen? Time to blow his cover! Maak het openbaar, benoem de uitdaging, zeg dat je het even moeilijk hebt. Ga het gesprek aan met je omgeving, hetzij als afleiding, hetzij als klankbord. Doe even iets anders.

De laatste maanden merkte ik op dat er wat beweegt in de literatuur rond goal setting (doelen stellen). Het gekende en vaak gebruikte acroniem SMART komt onder vuur te liggen. SMART stelt dat je doelen Specifiek, Meetbaar, haalbaar (‘Achievable’), Realistisch en Tijdsgebonden moeten zijn. Vooral het specifieke karakter van doelen krijgt kritiek (vb. ‘Vandaag wil ik 1000 stappen meer zetten dan gisteren’). Net zoals ik steeds duidelijk maak dat sportpsychologie (als onderdeel van prestatiepsychologie) niet hetzelfde is als bewegingspsychologie (als onderdeel van gezondheidspsychologie), argumenteren onderzoekers dat specifieke doelen dan wel thuis horen in een prestatiecontext, maar misschien niet zozeer in een context voor bewegingspromotie. De logica is hier dat mensen die fysieke activiteit willen integreren in hun dagelijkse leven zijn eerder aan het leren, in plaats van te presteren, en dit vraagt een andere type van doelen stellen.

Zo argumenteren onderzoekers dat specifieke en uitdagende doelen (typisch in een prestatiecontext) op beginners negatieve effecten kunnen hebben, nl. meer stress, perceptie van falen, minder leren, … Eén experimentele studie toonde aan dat, hoewel het type doel niet uitmaakt voor de afgelegde afstand in een wandeling, het gebruiken van ‘open doelen’ (‘Kijk hoe ver je geraakt’) de beste psychologische effecten had op niet-actieve deelnemers, nl. meer interesse om nog eens te wandelen en een gevoel van vrijheid of autonomie.

Deze nieuwe inzichten brengen zoals steeds ook nieuwe vragen. Terwijl we nu voorzichtig kunnen stellen dat niet-specifieke doelen beter werken voor beginnende bewegers, opent zich nu de discussie over welke niet-specifieke doelen we dan best gebruiken. Uit eerste onderzoek blijkt dat het beter is een open doel te gebruiken (‘Kijk hoe ver je geraakt’), dan ‘doe je best’-doelen of ‘ga zo ver als mogelijk’-doelen. Deze laatste zouden immers meer cognitieve inspanning vragen en minder zin geven een fysieke activiteit nogmaals te herhalen. En daar draait het in de bewegingspsychologie natuurlijk wel om: hoe kunnen we mensen helpen beweging aangenaam te vinden en het een vaste plek geven in hun dagelijkse routines?

Bronnen:
Swann, C., Rosenbaum, S., Lawrence, A., Vella, S., McEwan, D. & Ekkekakis, P. (2021). Updating goal-setting theory in physical activity promotion: a critical conceptual review, Health Psychology Review, 15:1, 34-50, DOI: 10.1080/17437199.2019.1706616

Swann, C. & Schweickle, M. & Peoples, G. & Goddard, S. & Stevens, C. & Vella, S. (2022). The Potential Benefits of Non-Specific Goals in Physical Activity Promotion: Comparing Open, Do-Your-Best, and As-Well-As-Possible Goals in a Walking Task. Journal of Applied Sport Psychology. 34. 384-408.10.1080/10413200.2020.1815100. 

7 augustus 2022 las ik op VRT NWS een artikel over het gebruik van het geneesmiddel Ozempic als afslankmiddel. Na wat rondvraag hoorde ik mensen beweren dat ‘dit wel eens de gastric bypass zou kunnen vervangen!’. Een uitspraak die ik eerlijk gezegd zorgwekkend vind. Een reflectie vanuit mijn bril van de voedingspsychologie en een bezorgdheid over onze dieetcultuur.

Allereerst moeten we bij de sterke focus op vermageren steeds stilstaan bij wat we precies verliezen. Wat verklaart dat lagere cijfer op de weegschaal? Er zijn immers zoveel parameters om mee te spelen… Spreken we over vet, vocht, spiermassa, …? Te veel mensen kiezen al te graag voor de snelle winst, zonder stil te staan bij het grotere effect op het lichaam.

Gewichtsverlies voor gezondheid is soms noodzakelijk, maar dat is steeds afhankelijk van o.a. je lichaamstype of vooraf bestaande aandoeningen (zoals bv. diabetes in het VRT artikel). We weten allemaal dat veel mensen vooral gewicht willen verliezen omwille van meer mentale aspecten. Het geloof dat ze dan ‘een betere versie van zichzelf’ zullen zijn, meer zelfvertrouwen zullen hebben, etc. Onderzoek toont helaas echter aan dat gewichtsverlies op zich niet veel positieve psychologische effecten heeft… Sterker nog, het herhaaldelijk nastreven van gewichtsverlies op zich heeft zelf aangetoonde risico’s voor het psychisch welbevinden! Mensen denken vaak ‘Ja, maar ik voel me toch beter?’. Dit is vaak een kortstondig effect, ook omwille van het feit dat men het gevoel heeft te voldoen aan externe druk om ‘fit en slank te zijn’. Een dieet is steeds een tijdelijke interventie op de ruimere levensstijl of voedingspatroon. De vaak gehoorde repliek: ‘Ja, maar als ik magerder ben ga ik veranderen’. Als X gebeurt, dan doe ik Y. Ik hoor het bij veel cliënten en argumenteer steeds hetzelfde: Wacht niet met leuke dingen doen tot je terug gelukkig bent (depressie), wacht niet met bewegen tot je pijnvrij bent (chronische pijn), wacht niet met leven tot je magerder bent… We zien steevast dezelfde trend. Eenmaal je alle inspanningen geleverd hebt, ben je kortstondig blij, laat je de riem wat losser en zo kom je vaak terug het gewicht er bij. En nee, continu de riem aanhouden is ook geen optie. De mythe rond wilskracht is misschien stof voor een volgende nieuwsbrief.

Gewichtsverlies lijkt makkelijk(er) haalbaar met een middeltje als Ozempic. Maar dit is slechts één ding. Gezondheidsprofessionals die verder denken stellen zich ook vragen over gewichtsbehoud. Een onderliggende probleem en drijfveer voor het continu willen vermageren is ontevredenheid over het lichaam. Wanneer je een lager cijfer op de weegschaal ziet, dan is de lichaamstevredenheid of de lichaamsaanvaarding nog niet veranderd. Dit leidt tot vicieuze cirkels. Het gewicht op de weegschaal is misschien veranderd, maar de kern niet.

Vanuit een fysiologisch oogpunt wordt gewichtsbehoud moeilijk gemaakt door verandering in hormonen, verlangen naar homeostasis van ons lichaam, veranderingen in energieverbranding, evolutionair geprogrammeerde neiging tot energiebehoud van ons lichaam, … Maar dan zijn er nog de psychologische aspecten die kunnen bijdragen tot blijvend gewichtsbehoud: werken rond het lichaamsbeeld, zelfwaarde, intrinsieke motivatie voor beweging en gezonder eten, gevoel van controle over het eigen gezondheidsgedrag, … Ja, Ozempic kan sterke resultaten hebben op vlak van gewichtsverlies, maar op vlak van gewichtsbehoud en impact op de mentale factoren die hierbij een rol spelen maak ik me enorme zorgen als dit simpele spuitje de gastric bypass zou gaan vervangen.

Voedingspsychologie of de psychologie van ons eetgedrag en verandering in voedingspatronen blijft vaak helaas een onderbelicht aspect in begeleidingen bij voedingsdeskundigen en diëtisten. Is dit een verwijt? Neen, aangezien deze aspecten weinig of slechts kort aan bod komen in hun opleidingen.

Gisteren ging ik tijdens een sessie aan de slag met één van mijn atleten zijn nieuwste voedingsschema. Een prima voedingsschema, trouwens. Ik zal nooit inhoudelijk een voedingsschema tegenspreken. Ik ben immers een psycholoog en geen expert van de fysiologische effecten van voeding op het lichaam en sportprestaties. We zaten echter wel met een mentale uitdaging. De atleet keek naar dit prima voedingsschema en wist op voorhand al “dit hou ik niet vol”. Hij werd geconfronteerd met een demotiverende kloof tussen ‘Dit is waar ik nu sta’ en ‘Hier moet ik geraken’. Tal van aspecten waren niet aan bod gekomen tijdens de sessies bij de diëtiste, o.a. hoe evolueren en stap voor stap naar dit mooie doel toewerken, hoe de omgeving meekrijgen in dit verhaal, hoe omgaan met een suikerverslaving, …? Allemaal psychologische factoren die spelen in een succesvolle aanpassing naar een beter voedingspatroon.

Faalt een dieet of aanpassing in voedingspatroon omdat het een slecht voedingsschema is? Nee. Vele mensen haken af omdat er te weinig rekening wordt gehouden met de psychologie van ons eetgedrag en gedragsverandering.

Ik hoop in de toekomst nog vaker de brug te leggen tussen voeding en psychologie, zowel voor cliënten als voor voedingsdeskundigen. Wordt zeker vervolgd…

Voor mijn derde blog van 2022 voor Gezond Sporten stond ik even stil bij de verschillende filters of 'cognitive distortions' die ons hoofd hanteert om informatie te verwerken. Deze hebben immers een impact over hoe we onze prestaties gaan evalueren of ze kleuren met welk gevoel we achterblijven na een workout. 

Zo is ons hoofd een enorme toekomstvoorspeller en kan het al snel eens denken 'dat er deze wedstrijd toch niets gaat uitkomen'.
Ons hoofd gaat ook sterk labelen. Het gooit termen als 'zwakkeling, luierik, opgever, ...' naar ons wanneer we eens een tegenvallende training hebben. 

Wil je nog meer filters leren kennen met voorbeelden en weten hoe je hiermee kan omgaan? Lees dan zeker de volledige blog op de website van Gezond Sporten Vlaanderen.

Na heel lang enkel webinars te mogen geven tijdens de coronapandemie ben ik blij dit najaar terug fysieke workshops te mogen organiseren in samenwerking met de Vlaamse Trainersschool en Sport Vlaanderen! Er staan twee bijscholingen op de kalender:

Don't overthink. ACT! Een nieuwe manier van omgaan met negatief denken

6 oktober – Willebroek

Doorheen mijn carrière leerde ik gaandeweg dat we niet alleen moeten werken aan de inhoud van onze gedachten (en ze dus naar onze hand proberen te zetten), maar ook aan de relatie met onze gedachten en onze geest. Deze bijscholing biedt een eerste introductie in Acceptance & Commitment Training in de sport. Deelnemers leren de zes pijlers van deze methode niet alleen theoretisch kennen, maar ook hoe ze er concreet mee in de slag kunnen gaan bij zichzelf en hun sporters.

Meer info en inschrijven:

https://www.sport.vlaanderen/VTS-Bijscholing?activiteitId=107225#
 
Langetermijn periodisatie van de mentale ontwikkeling - aan de slag met een leerlijn van Gezond Sporten

13 oktober – Gent

In samenwerking met Gezond Sporten Vlaanderen mocht ik een interactieve leeftijdstool uitwerken rond een mentale leerlijn in de sport. Net zoals kracht, conditie, techniek of tactiek kan ook de geest of het brein getraind worden. De mentale evolutie van kinderen en jongeren kent zeker een natuurlijke ontwikkeling, maar het loont om deze een handje te helpen door middel van een goede basiseducatie en mentale training. Naast een voorstelling van de mentale leerlijn (voor sporters vanaf de jongste leeftijden) staan we in de bijscholing stil bij de praktische uitwerking ervan binnen een sportclub. 

Meer info en inschrijven:
​
https://www.sport.vlaanderen/VTS-Bijscholing?activiteitId=107226#
 

Ik kreeg heel wat boeiende reacties op mijn laatste post. Ik wil het idee om jezelf apart te zien van je gedachten en je lichaam nog wat verduidelijken aan de hand van een metafoor. Want ondanks dat ik jou als persoon wil onderscheiden van jouw lichaam en geest, moet het heel duidelijk zijn dat jullie alle drie moeten samenwerken voor de beste resultaten! Deze samenwerking is zoals jij die er op uit trekt met de auto.

Je lichaam – de auto. Sommigen van ons rijden met een strakke, sportieve bolide. Anderen moeten het stellen met een model uit de middenklasse. Nog anderen rijden rond in een wagen met heel wat kwaaltjes die, ondanks de goede zorgen van de garagist, niet te verhelpen zijn. Hoe dan ook willen we vrijwel allemaal wel eens dat onze auto nog wat sneller kon, er wat sportiever uitzag, of dat we in een jonger model rondreden. In tegenstelling tot onze auto’s hebben we doorheen ons leven slechts één lichaam.

Je gedachten – de GPS. Als je iemand van mijn generatie bent, kan je waarschijnlijk niet meer zonder GPS. Het wijst ons de weg, voorspelt oponthoud en geeft onmiddellijk ook nieuwe suggesties. Maar soms doet dat ding niet altijd wat je zou willen. Misschien hou je helemaal niet van die snelle en drukke route die de GPS voorstelt. Of misschien is de berekening toch niet zo nauwkeurig en rijd je jezelf vast op een veldbaan of sta je plots midden in wegenwerken! En oh wee als je eens een fout maakt: “Keer nu om. Keer nu om. Keer nu om…”.

Jij – de bestuurder. En dan is er uiteraard nog de bestuurder aan het stuur van onze wagen. Als bestuurder moeten we aanvoelen wat de auto aankan en wanneer die overbelast geraakt. Een attente chauffeur houdt ook de ogen op de baan en weet wanneer hij misschien eens niet naar de GPS moet luisteren. Zo verval je niet in automatische piloot. Als bestuurder ben je de observator. Je houdt de wagen in de gaten en probeert die zo goed als mogelijk in conditie te houden, maar beseft ook dat slijtage onvermijdelijk is. Je luistert naar de GPS, maar jij beslist wat je met die adviezen doet. Jij zit aan het stuur, jij kiest de richting.

Vergeet vooral niet waarvoor zo’n auto en GPS nu eigenlijk dienen: ons verplaatsen doorheen ons leven. Enjoy the ride together. Blijf niet bang op de veilige parking staan, maar draag wel zorg voor je lichaam en durf onderweg af en toe eens niet luisteren naar die GPS.

Gedachtenexperiment – Volg mee en voel je vrij om je antwoorden en (tegen)argumenten met me te delen.

Vraag 1: Zou je zeggen dat je een lichaam en gedachten HEBT of dat je je lichaam en gedachten BENT?
Ik vind het beter om te zeggen dat je een lichaam en gedachten hebt, dan er mee samen te vallen. Hierdoor ontstaat er meer afstand met jou als persoon (= JIJ) en zo ook meer psychologische flexibiliteit. Dit is zéér waardevol voor je mentale welzijn. Onze gedachten kunnen immers nogal hard en kritisch voor ons zijn, terwijl ons lichaam niet altijd doet wat we willen of er uitziet zoals we zouden willen. Jij bent niet je gedachten, je hebt er gewoon (heel de dag door…). Jij bent niet je lichaam, je ‘huist’ in je lichaam.

Klaar voor een andere vraag?

Vraag 2: Als je zegt dat je een lichaam en gedachten hebt, behandel je ze dan als zaken die je ONDER CONTROLE moet krijgen? Of zou je zeggen dat je je lichaam en geest behandelt als je METGEZELLEN langs je levensweg, die samen blij zijn en samen lijden?

Het is beter om ons lichaam en onze geest te behandelen als metgezellen op onze levensreis, aangezien dit de enige twee 'dingen' zijn die bij je blijven tot je laatste ademteug. Ja, ze zullen onderweg struikelen, verzwakken en het je soms/vaak moeilijk maken. Maar precies daarom is het beter om met elkaar om te kunnen gaan, dan om ze uit te schelden en je er van weg te (proberen) keren. You’re in this life together.

Deze gedachte-oefening is nuttig voor iedereen die al eens boos is op zijn/haar geest of lichaam. Euh… ik denk iedereen dus? Je lichaam en geest leren accepteren en met hen samenwerken is de eerste stap op weg naar verandering, betere prestaties en een gezonder leven.

METAFOOR – Groeien als een bloem.

​Veel cliënten worstelen met het verleden of de rugzak waarmee ze bij me langskomen. Ze hebben niet allemaal de beste basis of bodem om te groeien. De roker worstelt met verslaving, de sporter denkt niet genoeg talent te hebben, enz. Maar is dat ook noodzakelijk?

De bloem op de afbeelding heeft ook allesbehalve een ideale bodem om te groeien. Harde steen, langs de kant van de weg, geen andere soortgenoten in de buurt. Ik was dan ook zelf verbaasd deze schoonheid aan te treffen tijdens mijn fietstocht. Net zoals een bloem steeds op zoek zal gaan naar voldoende zonlicht of water, ondanks de soms ongunstige bodem waarin ze start, moeten ook wij mensen op zoek naar wat ons helpt om te groeien.

​Wat dit kan zijn is ontzettend divers en deel van mijn taak als psycholoog bestaat erin jou te helpen vinden wat jou precies kan voeden. Misschien is dat leren vertragen, tijd maken voor jezelf, opkomen voor jezelf, je demonen accepteren,… Jouw vitaminen voor groei kunnen veel verschillende vormen aannemen. Maar geloof alvast dat het mogelijk is om te groeien en te bloeien op jouw manier.

Gezond Sporten vroeg me om in 2022 mijn licht te laten schijnen op enkele thema's die belangrijk zijn voor mij op vlak van beweging en gezondheid. In een eerste blog stond ik stil bij de evolutionaire achtergrond van menselijke beweging en de uitdagingen dat dit met zich meebrengt.

Terwijl beweging vroeger een natuurlijk onderdeel van onze (werk)dag was, zitten we nu vaak lang stil. Onze beweegpatronen zijn doorheen de eeuwen grondig veranderd en we zijn psychologisch niet geëvolueerd om spontaan nog naar veel extra fysieke activiteit te verlangen. Het is dus normaal dat recreatief bewegen een gevoel van 'moeten' is voor jou na een lange werkdag! Ik vertel je graag wat meer over de evolutie van beweging voor ons mensen en geef alvast enkele oplossingen voor deze uitdaging.

Lees zeker de volledige blogtekst op de website van Gezond Leven.

‘Beweging/sporten als medicijn’. Ja, logisch toch? Of misschien toch niet helemaal? Voor Gezond Sporten nam ik deze populaire slogan binnen de gezondheidspromotie even onder de loep. Vanuit psychologisch oogpunt is het immers misschien toch niet helemaal de beste focus om mensen langdurig aan het bewegen te krijgen en houden. Ik som hier alvast even mijn grootste bezorgdheden op:

• Een medicijn nemen we nooit voor ons plezier
• Een medicijn wordt voorgeschreven
• Een medicijn nemen we maar zolang als voorgeschreven (en vaak zelfs minder lang)
• Van een medicijn verwachten we dat het (snel) werkt
• Wat als het medicijn niet aanslaat?

Allemaal zaken die niet passen bij het beeld van beweging dat we willen meegeven aan mensen, toch?

Wil je al mijn argumenten even doorlezen? Surf dan zeker even naar de volledige blogtekst op de site van Gezond Sporten.

Ik ben verheugd ook in 2020 opnieuw bijscholingen te mogen aanbieden via de Vlaamse Trainersschool. Er staan op dit moment maar liefst vijf verschillende onderwerpen ingepland.

Bewegingspsychologie - Mentale coaching van de niet-competitieve sporter
Wanneer? Donderdag 22 april 2020, 19:00 - 22:00
Waar? Sport Vlaanderen Willebroek, Beenhouwersstraat 28, 2830 Willebroek
Meer info en inschrijven? https://www.sport.vlaanderen/VTS-bijscholing?activiteitId=86021#  

Zelfregulatie: je atleet aanzetten tot actief leren
Wanneer? Twee dagen: Donderdag 14 mei 2020, 19:00 - 22:00 & Donderdag 28 mei 2020, 19:00 - 22:00
Waar? Sport Vlaanderen Brugge, Nijverheidsstraat 112, 8310 Brugge
Meer info en inschrijven? https://www.sport.vlaanderen/VTS-bijscholing?activiteitId=86399#

Mentale aspecten bij sportblessures: begeleiding voor, tijdens en na de blessure
Wanneer? Woensdag 10 juni 2020, 19:00 - 22:00
Waar? Sport Vlaanderen Gent, Zuiderlaan 14, 9000 Gent
Meer info en inschrijven? https://www.sport.vlaanderen/VTS-bijscholing?activiteitId=86421#
 
Hoe omgaan met moeilijke (eigenzinnige) ouders (langs de kantlijn)?
Wanneer? Donderdag 12 november 2020, 19:00 - 22:00
Locatie? Sport Vlaanderen Gent, Zuiderlaan 14, 9000 Gent
Meer info en inschrijven? https://www.sport.vlaanderen/VTS-bijscholing?activiteitId=86424#

Mental coaching bij duursporten: mentale aspecten en strategieën om het hoofd erbij te houden
Wanneer? Woensdag 18 november 2020, 19:00 - 22:00
Waar? Sport Vlaanderen Willebroek, Beenhouwersstraat 28, 2830 Willebroek
Meer info en inschrijven?  https://www.sport.vlaanderen/VTS-bijscholing?activiteitId=86425#

[English below]

Ben je klaar voor 2019? Velen van jullie zullen waarschijnlijk met een aantal goede voornemens zitten. Als je niet al vanaf 2 januari wilt falen, neem dan deze tips mee van een gezondheidspsycholoog.

* Wees specifiek. 'Meer sporten' of 'gezonder eten' vertelt me ​​niet zoveel. Welke activiteiten of soorten voedsel ben je van plan te proberen? Wanneer? Hoe veel? Hoe vaak? "Ik zal tot 5km opbouwen door elke woensdagavond na het werk te gaan lopen", "Ik zal beginnen met het kopen van meer lokaal en biologische fruit en groenten in de supermarkt". Nu zijn we aan het praten.

* Kies acties. 'Afvallen' is geen actie! Kun je me laten zien dat je nu afvalt? Waarschijnlijk niet. Formuleer je nieuwjaarsvoornemens als echt gedrag dat je kunt zien, doen en monitoren. 'Ik eet 3 stukken fruit per dag', 'Ik bouw op tot 10.000 stappen per dag', 'Ik drink alleen alcohol in het weekend' ...

* Vind ondersteuning. Wees niet verlegen, bewaar je plannen niet voor jezelf. Als je je resoluties openbaar maakt, kun je meer commitment en verantwoordelijkheid opbouwen. Maar denk ook na over hoe je gecoacht en gesteund wilt worden. We hebben geen behoefte aan iemand die achter ons aan rent met een stok. Vertel anderen hoe je graag ondersteund wordt.

* Flexibel zijn. Gedrag veranderen is moeilijk. Accepteer en bereid je voor op uitschuivers en tegenslagen. Maar zie ze niet als een mislukking. Ze zijn een goede manier om te leren wat er moet gebeuren. Faal je weg naar succes. De enige fout is als je het helemaal zou opgeven.

* Denk na over de datum. Oud en Nieuw is een goed moment om te veranderen, maar verwacht niet van de ene op de andere dag te veranderen. Januari is vaak gevuld met snack-gevulde recepties en drankjes. Zet jezelf niet op een koers naar uitdagingen en mislukkingen, maar plan voor vroege successen om verder op te bouwen! Zie je jezelf niet volhouden doorheen de uitdagingen van januari? Dan is het beter om je plannen pas aan het eind van de maand aan te vatten.

* En misschien nog het belangrijkste: geniet van je nieuwe gewoonten! Neem echt de tijd om te ontdekken en te focussen op wat je nieuwe gedrag je brengt. Of het nu een heldere geest is door te sporten, nieuwe smaken ontdekken door gezond te eten of beter ademen door rookvrij te leven, geniet van wat je doet.

Geniet van 2019!

​Are you ready for 2019?! A lot of you will probably have come up with some New Year's resolutions. If you don't want them to fail on January 2nd, take these tips from a health psychologist.

* Be specific. 'Doing more sports' or 'eating healthier' doesn't tell me much. What activities or types of food do you plan to explore? When? How much? How often? "I will build up to 5K by going for a run every Wednesday night after work", "I will start by buying more local and organic fruits and vegetables in the supermarket". Now we're talking.

* Choose actions. 'Losing weight' is not an action! Can you show me you're losing weight right now? Probably not. Formulate your New Year's resolutions as actual behaviors you can see, do and monitor. 'Eat 3 fruits a days', 'Build up to 10.000 steps a day', 'Only drink alcohol on weekends' ...

* Find support. Don't be shy, don't keep your plans to yourself. Going public with your resolutions helps to build commitment and accountability. But also think on how you want to be coached and supported. We don't need someone running behind us with a stick. Tell others how you like to be supported.  

* Be flexible. Changing behavior is hard. Accept and prepare for slips and setbacks. But don't see them as failure. They are a chance to learn what went wrong and should urge you to think about adaptations to your plans. Fail your way to success. The only failure is if you would give up altogether.

* Think about the date. New Year is a great time to change, but don't expect to change overnight. January is often filled with snack-filled receptions and drinks and these instantly offer an obstacle for your plans. Don't set yourself up for failure, but plan accordingly so you can experience early successes to build on! You don't see yourself persevering? Then it's better to start your plans at the end of January.

* And maybe most importantly: enjoy your new habits! Really take time to discover and focus on what your new behavior brings you. Whether it is a clear mind through sports, discovering new flavors through healthy eating or better breathing through living free of tobacco, always try to find enjoyment in what you are doing. 

Enjoy 2019!

Ik ben verheugd ook in 2019 opnieuw bijscholingen te mogen aanbieden via de Vlaamse Trainersschool. Er staan op dit moment drie verschillende onderwerpen ingepland.

Bewegingspsychologie - Mentale coaching van de niet-competitieve sporter
Wanneer? Donderdag 25 april 2019, 19:00 - 22:00
Waar? Sport Vlaanderen Oordegem, Grote Steenweg 304, 9340 Lede
Meer info en inschrijven? https://www.sport.vlaanderen/VTS-bijscholing?activiteitId=77066#

Zelfregulatie: je atleet aanzetten tot actief leren
Wanneer? Twee dagen: Dinsdag 30 april 2019, 19:00 - 22:00 & Dinsdag 07 mei 2019, 19:00 - 22:00
Waar? Sport Vlaanderen Gent, Zuiderlaan 14, 9000 Gent
Meer info en inschrijven? https://www.sport.vlaanderen/VTS-bijscholing?activiteitId=77052#

Hoe omgaan met moeilijke (eigenzinnige) ouders (langs de kantlijn)?
Wanneer? Maandag 30 september 2019, 19:00 - 22:00
Locatie? Sport Vlaanderen Oordegem, Grote Steenweg 304, 9340 Lede
Meer info en inschrijven? https://www.sport.vlaanderen/VTS-bijscholing?activiteitId=77084#

Ik heb een experiment gedaan vandaag.

Gezien ik momenteel gedurende enige weken verblijf in Londen, besloot ik me aan te sluiten bij de dichtstbijzijnde gym met een opzegbaar contract. Het is een groot fitnesscentrumwaar ik me in een speeltuin waan met al de verschillende opties. Er zijn cardiotoestellen, krachttoestellen, losse gewichten en bars, ruimte voor oefeningen met het eigen lichaamsgewicht en genoeg leuk materiaal om gevarieerd functioneel te trainen. Tussen de eenzaam zwetende sporters en de kletsende workoutbuddy’s zag ik nog andere paren: de personal trainer en zijn klant. Het viel me op dat hun stijl van aanpak kordaat en oppeppend was. “Je wilt toch wel het meeste uit je tijd halen vandaag?!”. Ik besefte dat ik de individuele begeleiding niet mag beoordelen op basis van enkele flarden gesprek die ik hoorde, dus ik besloot de proef op de som te nemen en gebruik te maken van mijn voordeel als nieuw lid: een gratis sessie personal training. Een interessant aanbod dat wel meer fitnesscentra gebruiken om cliënteel te overtuigen extra te investeren bovenop hun abonnement. Uiteraard staat hier de belofte op betere en snellere resultaten tegenover. Ik nam me voor niet te laten vallen dat ik beroepshalve een sport- en bewegingspsycholoog ben die mensen helpt langdurige gedragsverandering te bekomen en een vrijwillige investering in gezonde fysieke activiteit stimuleert. Ik hield het op “een psycholoog met een zittende job”. Wat ik tijdens deze eerste kennismakingssessie moest doorstaan, was vanuit het standpunt van de bewegingspsychologie op zijn minst gezegd teleurstellend.

Op het afgesproken uur kwam trainer Mike me tegemoet en terwijl hij een losse babbel met me had over wat me in Londen bracht, loodste hij me naar een meettoestel voor lichaamssamenstelling. Al snel kreeg ik resultaten voor vocht-, vet- en spierpercentage. Dat hierbij niet werd gevraagd of ik recent had gegeten, naar het toilet was geweest, enzovoort (wat allemaal de resultaten kan beïnvloeden) laten we even in het midden. Terwijl de resultaten voor de normen die ik mezelf opleg allemaal prima ok waren (en binnen gezonde ranges), was Mike toch niet zo positief over de resultaten. Hij wist me te vertellen dat er toch best wel nog wat spiermassa bij kon en dat er bij langere samenwerking ook gewerkt zou moeten worden aan mijn voeding. Dat terwijl ik net gezegd had dat ik vooral functioneel wilde trainen om mijn obstacle runs te lopen en ik met nog geen woord gerept had over mijn huidig voedingspatroon? Terwijl ik initieel best tevreden was van de cijfers, stapte ik toch ietwat gedesillusioneerd van het meettoestel af doordat Mike vooral hetgeen eruit pikte wat (in zijn ogen) niet goed was. Starten met een focus op het negatieve dus. Hoe dan ook, time is money I guess, dus met mijn door Mike bepaalde doelstellingen trokken we naar de dichtstbijzijnde leg press machine. Na een uiterst korte opwarming met één been met laag gewicht begonnen we aan het echte werk en werd ik doorheen een uiterst pittige piramideset geloodst van toenemend gewicht en afnemende herhalingen. Mijn benen brandden.

​

Deze tekst was mijn inzending voor de 3e Prijs Humane Psychiatrische Zorg van het Psychiatrisch Centrum Gent-Sleidinge vzw met als thema "Reflecties over psyche en soma".

Psyche en soma herbekeken
Afgelopen zomer konden we nogmaals merken dat de Olympische Spelen wereldwijd als het hoogtepunt van professionele sportbeoefening wordt aanzien. Wie zich echter verdiept in de geschiedenis van de Spelen leert dat er een veel ruimer filosofisch gedachtengoed schuilt achter deze competitie. Voor de Oude Grieken waren de Spelen slechts de eindbestemming van een levenslange reis waarbij psyche en soma samen getraind werden. Voor hen was de cultivering van het lichaam onlosmakelijk verbonden met onderwijs en ontstonden scholen eerder als uitbreiding aan de bestaande gymnasia die dienst deden als plaats van ontmoeting. Fysieke activiteit in het algemeen – naast pure sportbeoefening – was verweven in politiek, religie, onderwijs en maatschappij. Het mag duidelijk zijn dat we de dag van vandaag ver afstaan van het ideaal dat de Oude Grieken vooropstelden. We leven in een geautomatiseerde maatschappij die het contact met fysieke activiteit verloren lijkt te hebben. Terwijl mensen vroeger betaald werden om fysieke arbeid te leveren, is beweging nu een luxeproduct geworden dat men zelf bekostigt in zijn vrije tijd in de vorm van dure fitnessabonnementen. Er lijkt gelukkig stilaan een tegenbeweging te ontstaan. Tal van studies hebben intussen het nut van deze wijsheid van de Oude Grieken wetenschappelijk aangetoond. Men is het er over eens dat voldoende beweging noodzakelijk is en tegelijk wapent tegen ernstige medische aandoeningen zoals kanker, helpt bij het loskomen van stress en werkt ter preventie van mentale aandoeningen als depressie en angststoornissen (WHO, 2010). Ook in het bedrijfsleven ontwikkelen zich interessante initiatieven en visies voor de werkende mens om lichaam en geest, werk en privé, in balans te houden (Loehr, Loehr, & Schwartz, 2005).

Terwijl de maatschappij als geheel nog een lange weg te gaan heeft om fysieke activiteit terug een prominente plaats te geven in ons leven, loopt de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) het risico hierin nog verder achterop te belanden. Zeker als het lichaam, soma, wordt opgevat als louter een omhulsel waarin er zaken kunnen mislopen en interventie van buitenaf nodig is om herstel te bekomen. Dit zou een eenzijdige focus op brein en genetica tot gevolg hebben. Hoewel onderzoek en interventies in die richting ook noodzakelijk zijn, wil ik in deze tekst een andere relatie tussen psyche en soma naar voor schuiven. De relatie zoals ook de Oude Grieken ze zagen. Een samenwerking waar lichaam en geest elkaar gezond en in evenwicht houden of net bijdragen tot herstel bij de ander. Hierbij ligt de focus niet op een haperend onderdeel van het lichaam, maar eerder hoe het lichaam als geheel gebruikt wordt om zichzelf als mens te herstellen, namelijk door beweging en fysieke activiteit.

De rol van fysieke activiteit binnen de GGZ
Nu zijn er gelukkig reeds in sommige geestelijke gezondheidscentra initiatieven om de patiënten de verschillende activiteitnormen te laten halen. Succesvolle gezondheidsbevorderende resultaten worden al bereikt wanneer patiënten de algemene gezondheidsrichtlijnen volgen zoals vooropgesteld door de WHO (2012). In Vlaanderen raadt het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie (VIGeZ) aan dat volwassenen 30 minuten per dag bewegen aan matige intensiteit (Metabolisch Equivalent 3-6). Dit kan gespreid worden in blokken van minimaal 10 minuten (bewegingsnorm). Wie de fit- of sportnorm wil bereiken kan daarenboven ook drie keer 20 minuten (hoog)intensief bewegen door bijvoorbeeld te sporten (MET > 6). Nog een variant is de stappennorm die stelt dat men kan streven om 10.000 stappen per dag te halen. Merk dus op dat men niet per se hoeft te sporten om gezondheidsbevorderende effecten te bekomen, maar dat voldoende beweging al kan volstaan. Dit is een belangrijk onderscheid voor toepassingen in de praktijk waarop ik later terugkom. Deze maatstaven kunnen preventief zijn, maar ook curatief om de bijwerkingen van vele vormen van medicatie (bijvoorbeeld ernstige gewichtstoename) op te vangen. Alvorens dit aanslaat is er echter een kader nodig die het holistische nut van fysieke activiteit omarmt. Anders lopen we het risico dat patiënten het fysiek herstel ondergeschikt vinden aan het mentale herstel (waarvoor ze beroep doen op de GGZ), terwijl we hier uiteraard uitgaan van een wisselwerking tussen psyche en soma.    

Er is echter nog een tweede belangrijke rol voor fysieke activiteit weggelegd, naast het verbeteren van het lichamelijke (de soma). De evidentie groeit dat fysieke activiteit een grotere plaats verdient in de GGZ naast medicatie en psychotherapie in de behandeling van mentale problemen (de psyche). In een literatuurreview besloot Callaghan reeds in 2004 dat beweging als interventie in de GGZ de mentale gezondheid en het welzijn verbetert, klinische symptomen van depressie en angst vermindert en het cognitief functioneren verhoogt. Vergelijkende studies voor depressie vonden dat bewegingssessies mogelijk even effectief zijn als psychotherapie of medicatie in de blijvende vermindering van symptomen, zowel wanneer de bewegingssessies op zichzelf staan of als aanvulling op de andere behandelvormen (Babyak et al., 2000; Craft & Perna, 2004). Op dit terrein kan er naar mijn mening nog veel winst geboekt worden in onze GGZ. 

Naar een nieuw holistisch kader
Wat op dit moment dus nog ontbreekt is een holistisch kader dat psyche en soma verenigt. Het doel van dit kader is een structuur aanbieden waarin beweging zowel bijdraagt aan een gezonder leven als tot behandeling van de aanwezige problematiek. Nu lijken de effecten van sport en beweging wel erkend te zijn maar wordt het slechts zelden voorgeschreven als interventiemethode (Callaghan, 2004). Dit probleem is nog prangender wat betreft mentale stoornissen. Zo lanceerde het Amerikaans College van Sportgeneeskunde een weblink ‘Exercise is Medicine’ en werd ondanks de opstapelende bewijs slechts recent referenties toegevoegd voor psychiatrische aandoeningen (Hays, 2015). De reden dat artsen of psychologen weinig tot geen beweging voorschrijven zou te wijten zijn aan een ervaren gebrek aan kennis omtrent het begeleiden en stimuleren van fysieke activiteit (Pasquariello, 2011). Hulpverleners die in hun eigen leven de voordelen ondervinden van voldoende beweging zouden dan weer net vaker fysieke activiteit voorschrijven (Rosenblatt, 2012). We dienen dan ook met deze bevindingen rekening te houden in een holistische kader binnen de GGZ.

Hays en Sime (2014) stelden een driedimensionaal model voor om te kijken naar de manier waarop fysieke activiteit een plaats krijgt binnen behandeling. Allereerst, dient er gekeken te worden naar de achtergrond van de cliënt. Is dit een sedentaire persoon die al jaren geen beweging meer heeft kunnen inplannen in zijn leven? Of spreken we over een fysiek relatief actief persoon die voor of tijdens de mentale problemen tot voldoende beweging kwam? Of spreken we over een competitieve atleet waarbij sport een onderdeel van zijn of haar leven vormt en misschien zelfs onderdeel van de identiteit is? Ten tweede bekijken we de rol van de hulpverlener in relatie tot de cliënt en beweging. Is de hulpverlener degene die beweging louter voorschrijft en aanmoedigt? Of doet de hulpverlener dienst als rolmodel voor de patiënt? De hulpverlener kan nog een stap verder gaan en samen met de cliënt deelnemen aan bewegingsactiviteiten als onderdeel van de therapie. Dit brengt ons bij de derde en laatste dimensie: de rol van beweging binnen de behandeling. We onderscheiden vier rollen. In de eerste plaats kan beweging voorgeschreven worden louter omwille van de gezondheidseffecten op het soma. Verder kan fysieke activiteit dienst doen als therapie van de psyche op zich of als behandelvorm naast klassieke gesprekstherapie en medicatie. In een laatste vorm is fysieke activiteit het medium waarlangs psychotherapie wordt uitgevoerd. 

Laten we nu aan de hand van het model van Hays en Sime (2014) de verschillende actoren identificeren en definiëren die een rol spelen om fysieke activiteit als behandelvorm aan te bieden in een multidisciplinaire GGZ. Momenteel worden de hieronder beschreven subdisciplines nog vaak verward. Dit komt enerzijds omdat budgetten niet altijd toelaten dat elk van deze experts worden ingeschakeld. Anderzijds komt het omdat het soms specialisaties betreft die niet gekend zijn bij andere actoren in de GGZ. Hierin schuilt onmiddellijk ook de grootste uitdaging om aangepaste fysieke activiteit aan te bieden in de GGZ als belangrijke schakel tussen psyche en soma. De kenbaarheid van deze verschillende zorgverstrekkers kan alleen maar groeien wanneer het werkveld wil inzetten op dit domein en daardoor ook onderwijs deze richtingen meer in de verf zet en/of verenigt. Hierdoor ontstaan er nieuwe kansen voor de verschillende bewegingsdeskundigen in de praktijk.

De specialisatie waarbij het onderwijs nog de grootste weg heeft af te leggen in België is voor de zogenaamde bewegingsagoog. Deze titel bestaat enkel in Nederland en slaat op een bewegingswetenschapper gespecialiseerd in het aanbieden van bewegingsactiviteiten aan bepaalde doelgroepen (ouderen, personen met mentale of fysiek beperkingen, personen met een mentale stoornis, …). In de literatuur spreekt men van ‘adapted physical activity’, waarbij bewegingsonderwijs en -beoefening gebracht worden op een manier aangepast aan de noden en beperkingen van de doelgroep. In België wordt een dergelijke doorgedreven specialiserende opleiding nog niet aangeboden. Geïnteresseerden maken mogelijk wel kennis met de doelgroep doorheen een stage in de GGZ, maar missen uit hun opleiding vaak voldoende achtergrond uit de psychologie. Volgens het model van Hays en Sime kan de bewegingsagoog samen met patiënten deelnemen aan fysieke activiteit en is hij of zij geschikt om het fysieke niveau van de deelnemers in te schatten en oefeningen te individualiseren om gewenste gezondheidseffecten te bekomen.

De termen bewegingstherapeut of psychomotorisch therapeut worden afhankelijk van het taalgebied door elkaar gebruikt. Deze mensen zijn gespecialiseerd in lichaamsgerichte therapie en beogen effectieve, langdurige symptoomvermindering door middel van lichaamsgeoriënteerde activiteiten als ademhalings- of ontspanningsoefeningen, of bewegingsgeoriënteerde activiteiten die meer de traditionele sport- en spelvormen aannemen. Een specifieke vorm is bijvoorbeeld danstherapie waarbij de dans wordt gebruikt als therapiemiddel. In een holistisch model mag deze therapie nooit op zichzelf staan, maar gaat de bewegingstherapeut net aan de slag met de doelstellingen of moeilijkheden die naar bovenkomen tijdens klassieke psychotherapiesessies. Uiteraard is hiervoor een multidisciplinaire samenwerking en erkenning voor de plaats van fysieke activiteit in de behandeling noodzakelijk. 
​
De sport- en bewegingspsycholoog bestudeert hoe participatie in sport of beweging het psychologisch welzijn of de mentale ontwikkeling verbetert. Vanuit die kennis leren ze mensen psychologische vaardigheden aan die helpen optimale gezondheid en prestatieverbetering te bekomen. Terwijl de bewegingsagoog de expert is om de fysieke toestand van patiënten in te schatten, is de bewegingspsycholoog gespecialiseerd om de mentale fase van gedragsverandering (Prochaska, Redding, & Evers, 2002) te bepalen waarin een patiënt zich bevindt en hem hierin vooruit te stuwen. De belangrijkste rol voor de bewegingspsycholoog binnen de GGZ kan evenwel nog elders liggen. Hij of zij kan de andere hulpverleners begeleiden in hun eigen proces om een rolmodel voor beweging te zijn (zie verder) en daardoor ook de eerder genoemde moeilijkheden met betrekking tot beweging op voorschrift opvangen (Pasquariello, 2011; Rosenblatt, 2012). Als experten van gedragsverandering zijn zij ook aangewezen om het overige personeel op te leiden in gesprekstechnieken als Motivationeel Interviewen (Miller & Rollnick, 2012) of specifieke motivatietechnieken uit de sportpsychologie (zelfspraak, visualisatie, doelen stellen, …).

Het overige GGZ-personeel (psychologen, artsen, verpleging) dient uiteraard ook een rol te spelen met betrekking tot beweging in een volledig holistisch kader. Zij zijn in de eerste plaats degenen die beweging zullen voorschrijven in het kader van een psychische en/of somatische pathologie, of als preventief beleid. Daarenboven kunnen zij een ontzettend krachtige motiverende rol spelen door op te treden als rolmodel. Hiervoor zal in vele gevallen een mentaliteitsshift nodig zijn die enkele klassieke werkpatronen loslaat. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan kortstondige wandelconsults tussen arts en patiënt in plaats van de opvolgingsgesprekken steeds zittend te laten plaatsvinden in het kantoor van de arts. Als verplegend personeel kan men samen met de patiënten collectieve wandelpauzes inlassen in plaats van rookpauzes. Het personeel kan aangemoedigd worden om de aanwezige sportfaciliteiten in residentiële centra voor of na de werkuren te benutten, al dan niet onder begeleiding van de bewegingsagogen. Dit is in lijn met interventievoorstellen die reeds gedaan zijn bij grote bedrijven om zo meer energiemanagement op het werk te stimuleren (Loehr, Loehr, & Schwartz, 2005). Merk op hoe hierdoor ook de rol van de bewegingsagoog en bewegingspsycholoog vergroot aangezien zij niet langer louter met de patiënten werken, maar ook met hun collega’s en bijgevolg het systeem als geheel.

Op deze manier belichten alle partijen zoveel mogelijk alle facetten van het driedimensionele model van Hays en Sime (2014). Terwijl (bewegings)psychologen de mentale uitdagingen van patiënten identificeren en artsen de medische noden diagnosticeren, dienen bewegingstherapeuten en bewegingsagogen dit te vertalen in concrete fysieke bewegingssessies. Hiervoor dient men verder te gaan dan louter traditionele sportactiviteiten als dans, voetbal of badminton. Het multidisciplinair team verlaat een ‘one size fits all’-benadering en streeft naar geïndividualiseerde activiteitprogramma’s. Zo wordt bijvoorbeeld een patiënt met angststoornis via beweging gradueel blootgesteld aan wat hij vreest (‘exposure’). Personen met een depressieve stoornis worden begeleid tot gedragsactivatie en hun eerste succeservaringen dankzij progressie in bewegingsmogelijkheden (zie bijvoorbeeld het initiatief rond ‘Running Therapie’). Mensen met een verslavingsproblematiek leren alternatieve copingstrategieën toepassen door middel van beweging. En jongeren met gedragsstoornissen leren aan de hand van sportbeoefening belangrijke levensvaardigheden als leiderschap, communicatie of samenwerking (Danish, 2002).

Op deze manier is ‘het uurtje beweging’ niet louter een gezond tijdverdrijf, maar een onderbouwde methode om ook behandeldoeleinden te bekomen. Doelgerichte bewegingssessies kaderen binnen een gemeenschappelijke visie voor de multidisciplinaire GGZ waarbij fysieke activiteit een plaats krijgt op dezelfde hoogteals psychotherapie en medicamenteuze behandeling met als gevolg een nieuwe gerichte samenwerking tussen psyche en soma.

Bedankt voor het lezen! Vond je mijn ideeën interessant? Laat dan zeker je feedback of opmerkingen achter in de comments of contacteer me voor een brainstorm! Deel het gerust met anderen waarvan je denkt dat zij iets aan dit artikel kunnen hebben.

Referenties
Babyak, M., Blumenthal J. A., Herman, S., Khatri, P., Doraiswamy, M., Moore, K., … Krishnan, K. R. (2000). Exercise treatment for major depression: Maintenance of therapeutic benefit at 10 months. Psychosomatic Medicine, 62, 633-638.

Callaghan, P. (2004). Exercise: A neglected intervention in mental health care? Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 11, 476-483.

Craft, L. L., & Perna, F. M. (2004). The benefits of exercise for the clinically depressed. Primary Care Companion to the Journal of Clinical Psychiatry, 6, 104-111.

Danish, S. J. (2002). Teaching life skills through sport. In M. Gatz, M. A. Messner, & S. J. Ball-Rokeach (Eds.) Paradoxes of youth and sport, (pp. 49-60). Albany, NY: SUNY Press.

Hays, K. F. (2015). Let’s run with that: Exercise, depression, and anxiety. In M. B. Andersen & J. H. Hanrahan (Eds.), Doing Exercise Psychology (pp. 217-230). Champaign, IL: Human Kinetics.

Hays, K. F., Sime, W. E. (2014). Clinical applications of exercise therapy for mental health. In J. L. Van Raalte & B. W. Brewer (Eds.), Exploring sport and exercise psychology (3rd ed., pp. 209-239). Washington, DC: American Psychological Association.

Loehr, J., Loehr, J. E., & Schwartz, T. (2005). The power of full engagement: Managing energy, not time, is the key to high performance and personal renewal. Simon and Schuster.

Miller, W. R., & Rollnick, S. (2012). Motivational interviewing: Helping people change. Guilford press.

Pasquariello, C. D. (2011). Let’s get physical: The role of physical activity in the training of graduate mental health students (Unpublished master’s thesis). Virginia Commonwealth University, Richmond, VA.

Prochaska, J.O., Redding, C.A., & Evers, K. (2002). The Transtheoretical Model and Stages of Change. In K. Glanz, B.K. Rimer & F.M. Lewis, (Eds.) Health Behavior and Health Education: Theory, Research, and Practice (3rd Ed.). San Francisco, CA: Jossey-Bass, Inc.

Rosenblatt, A. H. (2012). Factors related to psychologists’ recommendation of physical exercise to depressed clients (Unpublished doctoral dissertation). Adler School of Professional Psychology, Chicago, IL.

World Health Organization (2010). Global recommendations on physical activity for health. Geneva, Switzerland: World Health Organization Press.

Dit wordt een blog voor de recreatieve sporter of bewegingsfanaat. Vandaag hebben we het niet over (top)atleten of competitie. Je denkt vast dat dit zo kort na Nieuwjaar een zoveelste blog over de zin en onzin van voornemens is. Aan dit onderwerp zijn er online al meer dan genoeg bytes gewijd. Neen, wat ik interessanter vond, is de oproep van vrienden op sociale media om goede muzieksuggesties te delen voor tijdens het sporten. Een boeiend onderwerp in mijn ogen want muziekpsychologen en bewegingspsychologen hebben hiervoor de handen in elkaar geslagen om te onderzoeken wat het beste werkt. Vandaag wil ik het dus hebben over die elementen die je kan gebruiken voor je eigen playlists samen te stellen voor tijdens het lopen, wandelen, of fietsen, in de fitness of zelfs in het zwembad.

Wanneer mensen trainen met muziek blijken ze zich harder in te spannen en het langer vol te houden. Dit komt doordat muziek inwerkt op verschillende aspecten. Op fysiologisch vlak merken we dat muziek inwerkt op de regulatie van de hartslag. Psychologisch slaagt muziek er dan weer in om specifieke emoties op te roepen en stress te verlagen. Maar ook gecombineerd zijn er wat men noemt psychofysiologische effecten. Zo blijkt doordat muziek je helpt afleiden dat mensen hun inspanning tot 10% lager inschatten dan zonder muziek. Maar hoe haal je nu het meeste uit je muziekplaylists?

Volg je voorkeuren bij je keuze – Opgelet, ik ga een open deur intrappen. We merken dat de effecten van muziek sterker zijn als je luistert naar muziek van je eigen keuze. Ik hou van rock en metalmuziek. Vanuit die kennis is het dan ook te begrijpen dat ik tijdens de WODs (Workout Of the Day) in de Crossfit betere prestaties neerzette op dagen dat de Red Hot Chili Peppers en Rage Against The Machine uit de speakers knalden, dan wanneer we werden aangespoord door bijvoorbeeld Drake. Besteed daarom wat tijd aan de samenstelling van je playlists. Sta ook even stil bij de harmonie en melodie van je nummers. Sommige nummers zijn inherent vrolijk of triest, terwijl andere muziekgenres dan weer stimuleren tot reflectie.

Laat je aanmoedigen – Wanneer we werken met atleten besteden we heel wat aandacht aan hun zelfspraak. Dit is wat ze tegen zichzelf zeggen om te motiveren (“Blijven gaan”) of hun aandacht bij de juiste techniek te leggen (“Knieën hoog”). Met muziek kan je de liedjesteksten voor zich laten spreken! Soms zit het al simpelweg in het woordje ‘run’. Ik denk aan ‘Born To Run’ van Bruce Springsteen, ‘Run To The Hills’ van Iron Maiden, ‘Running Wild’ van Airbourne of een pareltje van Woodkid ‘Run Boy Run’. Ga je liever naar de fitness, wat dacht je van ‘Sweat’ van Snoop Dogg? Terugveren van een moeilijk momentje tijdens de workout? Eminem schreeuwt je vooruit met ‘Lose Yourself’.

Associeer het met beelden – Nauw verwant met het voorgaande leent muziek zich ook geweldig tot het oproepen van motiverende beelden. Een vaak gebruikte techniek die we aan atleten aanleren heet imagery of visualisatie. Ook dit kan muziek vergemakkelijken door de sterke associaties met beelden die het oproept. Herinner je bijvoorbeeld nog hoe je vorige zomer op een festival compleet uit je dak ging op de beats van Netsky? Roep die energie op tijdens het sporten met het nummer of – misschien beter nog – een live versie ervan. Zijn nummer ‘Rio’ is niet voor niets de officiële track van Team Belgium op weg naar de Olympische Spelen deze zomer. Vaak worden ook sportbeelden gebruikt in videoclips waardoor die beelden blijven hangen de volgende keer dat je de muziek hoort. Nood aan een vleugje adrenaline? Leef je uit op ‘Boom’ van P.O.D., een nummer dat al meermaals gebruikt is voor ijshockey compilaties. Of zie je jezelf eerder alles geven in de gymhal of op straat zoals de Nederlandse gymnastkampioenen in ‘War’ van Kensington. Mogelijk de makkelijkste bron van beeldassociaties vind je in filmmuziek. Dit soort nummers hebben dan ook als doel om emoties en beelden op te roepen. Laat jezelf in de fitness naar een hoger niveau tillen door ‘Strength of a Thousand Men’ van Two Steps From Hell en doe die twee laatste reps nog! Finish je loop sterk zoals bokser Rocky met met de theme songuit de film. Laat je cooldown of stretching ingeleid worden door een dromerige track als ‘Now We Are Free’ van Hans Zimmer uit de film Gladiator, want ook om tot rust te komen kan muziek je helpen.

Volg het ritme – Ruimschoots het meeste onderzoek werd echter gedaan naar het effect van muziek op je ritme tijdens het sporten. Mensen blijken de natuurlijke neiging te hebben hun tred te synchroniseren met de muziek. Onderzoekers raden dan ook aan muziek te selecteren waarbij het ritme en het tempo zo goed mogelijk overeenkomt met je activiteit. Bijvoorbeeld als je hartslag trainingszone rond de 120 slagen per minuut ligt (in het Engels ‘beats per minute’ of BPM) zoek je best nummers die ruwweg een 115 a 125 BPM hebben. Wie willekeurige playlists gebruikt zal veel schommelingen in tempo hebben waardoor hij/zij nooit in het optimale ritme raakt. Dit is zeker een uitdaging voor liefhebbers van snellere muziekgenres als heavy metal of drum ‘n’ bass. Maar geen nood, moderne technologie is er om ons te helpen! Neem eens een kijkje op jog.fm en ontdek aan de hand van je snelheid per kilometer welk tempo geschikt is voor jou. De website bevat daarnaast ook een uitgebreide database aan nummers, dus je kan onmiddellijk controleren of jouw favoriete tracks voldoen aan je noden. Maar het kan nog makkelijker! De nieuwste technologieën passen de afgespeelde nummers van je muziekspeler gewoon aan aan jouw huidig tempo. Kijk daarom even naar apps als Spotify Running, PaceDJ, RockMyRun of TempoRun. De werking van deze apps zal in de toekomst alleen nog maar verbeteren, mede dankzij onderzoek van Belgische bodem. Zo voeren professor Leman en zijn collega’s van de afdeling Musicologie aan de Universiteit Gent onderzoek naar embodied music cognition, of de rol van het lichaam bij allerhande muzikale activiteiten. Hiervoor kijken ze naast BPM ook naar het aantal stappen per minuut of SPM tijdens het bewegen. Leuk om weten, uit hun onderzoek blijkt dat vrouwelijke lopers zich beter kunnen aanpassen aan het tempo van de muziek dan mannen.
​
Om af te sluiten moet ik toch ook nog even stilstaan bij wanneer muziek niet of minder geschikt is tijdens het sporten. Ten eerste, herhaal ik even (groot)moeders waarschuwing: zorg dat je in het verkeer nog steeds de andere weggebruikers rondom jou hoort! Daarnaast lijkt muziek minder aangewezen tijdens het aanleren van nieuwe vaardigheden. Ons brein heeft immers een beperkte verwerkingscapaciteit en muziek kan te veel van onze aandacht opslorpen tijdens het leren. Ten slotte, kunnen we stellen dat het gebruik van muziek steunt op het principe van dissociatie, waarbij aandacht wordt gericht op externe stimuli, weg van de eigen sensaties zoals pijn, ongemakken, vermoeidheid. Je hebt evenwel ook momenten waarop associatie beter kan zijn. Associatie slaat op het richten van de aandacht op de eigen interne beleving. Zo lijken elite duursporters veel meer te kunnen inzoomen op hun ervaring van het sporten en op die manier hun tempo en techniek aanpassen. Dit is vaak ook uit noodzaak aangezien persoonlijk muziek niet is toegestaan tijdens wedstrijden. Maar ook voor recreatieve sporters kan inzoomen op je lichaam helpend zijn. Je leert bewuster sporten, je voelt als het ware spanningen van je afvallen en daardoor kan je er ook meer energie uit putten.
Maar voor wie voorlopig eerst de tips in deze post wil uitproberen heb ik slechts één tip: headphones on – world off – enjoy the workout!

Toegegeven, we zijn met een klein aantal in Vlaanderen dus de kans dat je iemand ontmoet die zichzelf voorstelt als sportpsycholoog is relatief klein. De titel van deze post is dan ook een vaak gehoorde en terechte vraag. Mensen die me deze vraag terloops stellen antwoord ik meestal met een beknopte ‘elevator pitch’ als “Ik help atleten optimaal presteren door me specifiek bezig te houden met de mentale kant van hun sportbeoefening. Ik zorg dat ze zich goed in hun vel voelen om voluit te gaan, dat ze hun prestaties kunnen blijven verbeteren en dat ze op een dieperliggend niveau zichzelf continu blijven ontwikkelen richting hun persoonlijke doelen”. Eenmaal mensen doorvragen lopen ze wel het risico dat ik van wal steek met een langer gepassioneerd betoog. Ik hou immers van mijn job! Sta me toe mijn beroep van sportpsycholoog voor de nieuwsgierigen even wat uitgebreider uit de doeken te doen.

Eerst en vooral is het belangrijk op te merken dat sportpsychologen (en/of mental coaches) verschillende (opleidings)achtergronden kunnen hebben. Ik heb gekozen om een initiële opleiding tot klinisch psycholoog (universitaire masteropleiding) verder aan te vullen met een tweejarige masteropleiding in sport- en bewegingspsychologie in het buitenland. Dit maakt dat ik in mijn werk geen gebruik maak van trucjes of louter fungeer als een motivationele spreker om mijn atleten op te peppen. Ik maak gebruik van wetenschappelijk onderbouwde technieken en ben doorheen de jaren opleiding gesuperviseerd om deze op een correct manier toe te passen.

Het feit dat ik niet gebruik maak van goocheltrucs, maar wel de atleet uitnodig samen te werken aan zijn mentale vaardigheden maakt ook dat de interventies vaak geen onmiddellijk succes opleveren. Natuurlijk zijn snelle doorbraken mogelijk, maar in de meeste gevallen komen atleten bij mij om bepaalde vaardigheden mentaal te trainen. Zo kan ik atleten niet alleen leren hoe en wanneer hun geest optimaal te benutten, maar evenzeer hoe en wanneer ze de geest net tot rust kunnen brengen zodat het hoofd niet in de weg staat van de rest van het lichaam. Hiervoor dienen de atleten te oefenen, net zoals ze uren investeren met hun coach in het aanscherpen van hun technische vaardigheden, tactisch inzicht of algemene conditie. Een vaak gehoorde bezorgdheid is dan ook dat sportpsychologen de taak van de coach zouden overnemen. Helemaal niet. Wij zien onszelf het liefst samenwerken met de coach en beschouwen onszelf als expert van de mentale kant van de sport, net zoals sportkinesisten, -artsen, -diëtisten hun eigen expertise hebben. Daarnaast werken we ook graag samen met het steunnetwerk van de atleet (in de eerste plaats sportouders) aangezien hun invloed van onschatbare waarde is voor het groeiproces van jonge atleten.

Ten slotte, is er nog één vaak gehoord misverstand dat ik nog even wil verduidelijken. Vele mensen botsen met het woord psycholoog in de titel sportpsycholoog. Al zeker als ze zien dat ik als basisopleiding klinische psychologie gevolgd heb. Psychologie wordt nog te vaak geassocieerd met het oplossen van (klinische) problemen. Ben ik in staat mensen te begeleiden die kampen met angst, depressieve stemming, traumatische gebeurtenissen, eetstoornissen? Ja, en naargelang de ernst van de problematiek doe ik dit samen met een collega-psycholoog die gespecialiseerd is in de specifieke problematiek. Betekent dit dat atleten of personen zonder klinische problemen niet welkom zijn bij ons? Helemaal niet. Ik pas mijn specialisatie in mentale processen met betrekking tot gedachten, gevoelens en gedrag toe op sport en andere prestatiesituaties. Hierdoor ben ik in staat atleten die het reeds goed doen te helpen zichzelf nog meer te verbeteren en hun prestaties te optimaliseren, onafhankelijk van het niveau waarop ze op dat moment actief zijn.

Een sportcarrière is een weg met vallen en opstaan. Met vele momenten van afzien om die enkele piekmomenten te kunnen verzilveren. Daarenboven is een atleet nooit alleen een atleet, maar zijn er daarnaast ook nog eens verwachtingen als student, werknemer, kind, ouder, partner. Een sportpsycholoog kan helpen om al deze uitdagingen in kaart te brengen en jou de mentale ruimte te geven intussen te blijven werken aan je droom.