Heeft het veel zin mensen te waarschuwen (lees: bang te maken) met de nadelige effecten van hun gedrag op de gezondheid op lange termijn? Niet zo veel volgens nieuw onderzoek! Ons brein heeft namelijk drie mechanismen die ervoor zorgen dat langetermijnvooruitzichten ook effectief op de lange baan geschoven worden.

• Effort discounting - ‘minder moeite is beter’

Je gedrag veranderen vraagt op zich al aandacht en inspanningen. Daarnaast lijken de gezonde alternatieven op zich ook al meer moeite te kosten op het eerste zicht. Een pizza in de oven steken gaat nu eenmaal sneller dan groentjes beginnen snijden. Het opsteken van de volgende sigaret gebeurt zonder nadenken, terwijl je bewust worden van je rookgedrag toch wel een denkoefening is. En fysieke inspanningen leveren vraagt... om fysieke inspanningen te leveren (terwijl Netflix helemaal vanzelf voor jou al de volgende aflevering start!). We zijn evolutionair geprogrammeerd om energie te sparen wanneer mogelijk. Alles wat dan ook op lange termijn inspanning vraagt, gaat door ons hoofd als minder waardevol worden beschouwd.

• Delay discounting - ‘liever een kleine beloning nu dan een grote beloning veel later’

Tonnen studies tonen aan dat de meerderheid van de mensen liever onmiddellijk 2€ zou krijgen, dan een maand te wachten op 5€, wanneer ze voor de keuze worden gesteld. Daarenboven verkiezen we tastbare beloningen boven minder of niet tastbare voordelen. Die heerlijk geurende, warme chocoladekoek kan ik nu al in mijn mond steken en proeven, terwijl ik een minder hoog vetpercentage binnen X aantal jaar helemaal niet ga kunnen opmerken. Nu een sigaret opsteken om de ontwenningsverschijnselen te verdrijven is tastbaarder dan het beloofde idee om mentaal vrij te zijn van de nicotine. Nu gaan zweten voor een workout is dan misschien wel tastbaar, maar niet zo aangenaam. Terwijl mijn zetel met een dekentje in het herfstweer wel instant comfortabel aanvoelt.

• Beliefs distortion - ‘bevestiging zoeken voor gewenste resultaten'

Ons hoofd gaat graag op zoek naar evidentie voor het huidig gedrag dat onze voorkeur uitdraagt. Dat kan allemaal wel zijn dat als we sporten we gezonder zullen zijn binnen 30 jaar wanneer we op pensioen zijn, maar 'gaan we tegen dan wel nog een pensioen hebben?'. Of 'ge moet toch van iets doodgaan!'. Het neerhalen van informatie die tegenstrijdig is met onze huidige overtuigen geeft rust aan het hoofd. 

Samen werken deze drie mechanismen goedbedoelde langetermijnadviezen heel hard tegen!

Wat is dan wel de oplossing om mensen te overtuigen om nu al gezond gedrag te beginnen stellen? De mens is een beestje die houdt van snelle beloningen, dus het is fundamenteel dat we zoeken naar de positieve associaties en emoties bij nieuwe voedingspatronen, bewegingsactiviteiten en een rookvrij leven! In begeleidingen ga ik dan ook aan de slag met het denken over gezond gedrag én het goed in je vel voelen bij het verkennen van nieuw gezondheidsgedrag.

Bron : Maltagliati, S.& Sarrazin, P. & Fessler, L. & Lebreton, M. & Cheval, B. (2022). Why people should run after positive affective experiences, not health benefits. 10.51224/SRXIV.164.

Na de zomer vragen veel bedrijven traditioneel terug workshops en infosessies aan. Zo mocht ik deze maand heel wat werknemers warm maken om een rookstop te overwegen. Belangrijk om weten is dat ik rokers geen angst aanjaag door akelige prentjes te tonen van de gigantische lange lijst aan medische aandoeningen die je kan oplopen van het roken. Wel wil ik mensen informeren dat de tabaksindustrie hun klanten lang niet alles vertelt over hoe de sigaret in elkaar zit. We weten allemaal dat er nicotine en teer inzit. Maar er zitten heel wat meer stoffen in je sigaret.

De hele lijst van stofjes gaat richting 4000 verschillende bestanddelen. Belangrijk om te weten is dat vrijwel niets er toevallig in zit. Het is niet dat de tabaksindustrie hun afval dumpt bij hun klanten. Vrijwel elke stof heeft een functie! Een kleine selectie:

• Ammoniak die aanwezig is heel wat schoonmaakmiddelen. Functie: trager opbranden van de sigaret en snellere opname van nicotine en dus verslaving van het verslavende karakter! 
• Benzeen komt voor in petroleum, lijm, verf en oplosmiddelen. Functie: zorgt voor het vlotter aansteken van de sigaret.
• Cadmium is een stof die ook te vinden is in batterijzuur. Functie: deze stof is aanwezig in de sigaret ten gevolge van het sterk bemesten van de industriële tabaksplantages.
• Polonium, een radioactieve stof die van nature aanwezig is in de chemische structuur van het tabaksblad. Deze stof werd in 2006 gebruikt om de Russische protesteerder Alexander Litvinenko te vergiftigen. Terwijl dit niet betekent dat de tabaksplant standaard radioactiviteit uitstraalt, komt deze stof wel vrij bij het roken (= verbranden) van de sigaret.
• Daarnaast zijn er ook heel wat voedingsstoffen toegevoegd. Bijvoorbeeld suiker als smaakstof en om het verslavend karakter te verhogen, chocoladearoma's (die de longen meer open zetten) en vroeger menthol voor een frissere adem en irritaties aan de keel te verminderen (maar eveneens een diepere inhalatie veroorzaken). Belangrijk om hier te beseffen is dat producten die veilig zijn in voeding, niet noodzakelijk veilig blijven bij verbranding!

En zo kan de lijst wel nog even doorgaan! Rokers ademen immers nog meer chemicaliën in. Denk aan butaan (aanstekerbrandstof), arseen (rattenvergif), formaldehyde (lijken balsemen), ... Die stofjes allemaal verder verklaren is misschien stof (*kuch - pun intended*) voor een volgende blog. Of misschien een podcast in de toekomst...?

Soms is het roken geen bewuste beslissing, maar een gevoel die je overvalt. Een drang waar het hoofd niets over te zeggen heeft. Met een cliënt met militaire ervaring kwamen we onlangs op een leuke metafoor hiervoor. Het roken kan soms zijn als een sluipschutter. Stel dat je alle technieken die je kent toepast om van je rookstopplan een succes te maken en toch overvalt je op een avond een onweerstaanbare drang dat je niet had kunnen voorzien. Waakzaamheid is hier aangeraden.

Enkele tips hoe je de sluipschutter te slim af kan zijn:
o Loop niet in het wilde weg op iets af, hij zal je te pakken krijgen. Voorbeeld: Ga je een avondje uit? Wat zijn de valkuilen en triggers om te roken? Hoe zal je je hiertegen beschermen?

o Pas je levensstijl aan zodat je weerbaarder bent tegen deze onzichtbare tegenstander. Mensen die in het algemeen gezond eten, voldoende bewegen en aandacht hebben voor hun mentale gezondheid kunnen beter het hoofd koel houden als ze de blik van een sluipschutter op zich voelen.

o In een nieuwe omgeving? Scan de omgeving en jezelf. Waar zou de sluipschutter zich kunnen verschuilen? Misschien schuilt het gevaar wel in die aardige gesprekspartner die blijkt te roken. Of misschien wel in jezelf doordat je voelt dat je zin hebt om de remmen even los te laten. Dat mag je zeker doen hoor, maar zorg dat je niet zo ver gaat dat je je harde werk rond de rookstop laat varen.

o Heb je de sluipschutter opgemerkt en dreigt hij je zelfcontrole uit te schakelen? Time to blow his cover! Maak het openbaar, benoem de uitdaging, zeg dat je het even moeilijk hebt. Ga het gesprek aan met je omgeving, hetzij als afleiding, hetzij als klankbord. Doe even iets anders.