​VAN GYMCULTUS TOT BIGOREXIA NERVOSA BIJ JONGEREN

Interview voor de online krant van het UZ Gent
Dialoog - Oog voor obsessief opgepompte spieren - UZL 159 | juni – juli – augustus 2024 (uzgent.be)

AAN HET WOORD

• prof. dr. Adelheid Steyaert,
  specialist in de fysische geneeskunde, Centrum voor sportgeneeskunde in het UZ Gent
  
• Cedric Arijs,
  klinisch sportpsycholoog
  en praktijkassistent aan de UGent
  
• prof. dr. Guy T’Sjoen,
  specialist algemene endocrinologie
  in het UZ Gent

Steeds meer jongeren doen fanatiek aan krachttraining in fitnesscentra. Dat lijkt een gezonde evolutie, maar een overmatige focus op spiermassa kan ook hun lichaamsbeleving verstoren. Sommigen drijven het zo ver dat hun sociaal leven stilvalt. Vanaf wanneer spreken we van bigorexia nervosa? En hoe begeleiden we jongeren die daarnaar dreigen af te glijden?

Adelheid Steyaert: 'We zien nog altijd meer jongeren die te weinig sporten dan jongeren die te veel sporten. Maar ik merk wel een nieuwe trend van 15- à 17-jarige jongens die met hun ouders naar ons komen omdat hun omgeving zich zorgen maakt. Zij hebben nog geen bigorexia maar ze trainen wel zeer intensief zonder dat ze de juiste achtergrondkennis hebben — en dat houdt zeker risico's in. Ze laten zich leiden door digitale kanalen en schatten amper in wat een betrouwbare informatiebron is. Die groep heeft nood aan opvolging, om te vermijden dat het ontspoort.'
Cedric Arijs: ‘Dat klopt. De prevalentie van bigorexia is nog onvoldoende in kaart gebracht, maar een Australische studie uit 2022 spreekt over 2 procent. Bigorexia nervosa of muscle dismorphia valt onder de obsessief-compulsieve stoornissen, waarbij patiënten een vertekend beeld van hun lichaam hebben en de grootte en vorm van hun spieren verkeerd inschatten. Zoals een anorexiapatiënt die zichzelf in de spiegel ondanks ondergewicht nog te dik vindt. Bigorexia vertoont ook veel gelijkenissen met beweegverslaving. Patiënten hebben geen mentale vrijheid meer omdat hun sportdrang zodanig overheerst dat hun sociale, school- of werkactiviteiten eronder lijden. Ze vergelijken zich overmatig met anderen en krijgen last van moodswings, schuldgevoelens en frustraties als ze niet sporten of iets minder gezond eten.’

Guy T’Sjoen: 'Bij de dienst Endocrinologie klopt deze patiëntenpopulatie vooral aan met hulpvragen rond anabolicagebruik of de bijwerkingen daarvan, bijvoorbeeld op het vlak van fertiliteit. Een recente studie becijferde dat van alle mensen die naar de gym gaan, 2,5 procent verboden middelen gebruikt. Dat is heel veel. Toegegeven, kortdurend anabolicagebruik veroorzaakt op endocrinologisch vlak doorgaans weinig problemen. Maar er is geen kwaliteitscontrole op die producten. Je weet dus niet wat je binnenkrijgt. Sommigen nemen zelfs nieuwe preparaten die alleen op muizen zijn getest.'

Adelheid Steyaert: 'De algoritmes van TikTok en Instagram-fitfluencers hebben een gigantische impact. Jongeren worden digitaal een soort tunnel ingezogen. Ze horen tips zoals dat ze alleen eiwitten mogen eten en alle suiker moeten bannen, wat nonsens is. Er is niets fout met krachttraining voor jongeren die nog niet volgroeid zijn, maar je moet het wel met een verantwoorde omkadering doen, met oog voor evenwichtige voeding, voor overbelasting, voor het mentale aspect, enzovoort. Ik probeer jongeren meestal warm te maken om een paar keer onder begeleiding van onze kine's te trainen, zodat ze ontdekken wat gezond trainen is. Als het even kan, geven we hen ook info over gezonde voeding mee.'
Er is niets fout met krachttraining voor jongeren die nog niet volgroeid zijn, maar je moet het wel met een verantwoorde omkadering doen.

PROF DR. ADELHEID STEYAERT

'Ik zie een aantal gelijkenissen tussen bigorexia en RED-S (Relatieve Energy Deficiency in Sport), zoals het medisch contact zoeken als er blessures zijn of de prestaties niet meer verbeteren. Ook de therapie is gelijklopend, met een intensieve multidisciplinaire aanpak. Zowel bij RED-S als bij bigorexia moet je een breed multidisciplinair team inzetten met een arts, een psycholoog, een diëtist en een kinesist. Het probleem is dat daar in België geen kader voor bestaat. Dit soort patiënten help je niet in een consultatie van 15 minuten. Eerst praat je lang met de patiënt en zijn naasten, en dan moet je ook nog het hele behandelteam op dezelfde lijn krijgen. Anders spelen deze patiënten je tegen elkaar uit om toch maar hun ding te blijven doen.'

Cedric Arijs: 'Studies tonen ook bij bigorexia een positief effect van antidepressiva, maar die genieten zeker niet de eerste voorkeur. Het meest aangewezen is cognitieve gedragstherapie, waarbij je ziekte-inzicht aanleert en oefent om obsessieve gedachten in perspectief te plaatsen. Zo kunnen patiënten bepaalde gedachten leren veranderen en weer vrijheid voelen. Laat hen enkele keren trainen zonder spiegels, weegschalen of trainingsschema's. Dat wringt in het begin, maar zo leren ze weer te genieten van een beweegmoment en merken ze dat hun lichaam niet zo snel verandert als ze vrezen. Een andere uitdaging is dat ze zichzelf opnieuw leren zien zoals ze zijn. Daarvoor is het nuttig om hun omgeving in te schakelen en hen terug een normaal lichaamsbeeld te geven ten opzichte van de valse perfectie online.'
Guy T’Sjoen: 'Ik merk dat het bij patiënten met langdurig anabolicagebruik moeilijk blijft om de poort naar een gesprek met de psycholoog te openen. Velen beschouwen het sporten zelf als een vorm van therapie. Als je polst wat hen drijft om ongezonde praktijken toe te passen, vermijden ze het om naar de kern te gaan. Spreken over je zelfbeeld is een moeilijk onderwerp, en misschien wel extra voor tienerjongens. Terwijl zij net zeer gevoelig zijn voor irrealistische schoonheidsidealen die ze via Instagram of films binnenkrijgen. In onze maatschappij wordt er wel al iets vaker gepraat over body positivity en de utopie van het perfecte lichaam, maar tot hiertoe gaat dat bijna alleen over het vrouwelijk lichaam. Terwijl bodyshaming ook bij jongens aanwezig is. Misschien moeten we dringend daarover het debat eens aanzwengelen.'