In het maandelijkse magazine van Helan Ziekenfonds mocht ik een stuk schrijven over de gevaren van toxische positiviteit.

Aylin Koksal Fien Van Liedekerke interviewden me voor Knack omtrent de impact van sport en beweging op het mentale welzijn.

Originele bron: https://weekend.knack.be/human-interest/meer-endorfines-maar-ook-meer-gepieker-dit-is-de-impact-van-sport-op-je-mentale-welzijn/

Sport wordt vaak gezien als de heilige graal voor een gezond lichaam en geest. Maar is het werkelijk de one-size-fits-all oplossing voor een beter mentaal welzijn? ‘Je zou het niet verwachten, maar bij piekeraars die slechts af en toe sporten blijven negatieve gedachten net gemakkelijker hangen na een sportsessie.’

Beweeg jij om fitter of slanker te worden, of om je beter in je vel voelen? Het is voor dat laatste dat de Britse actrice Jameela Jamil onlangs haar nieuwe initiatief ‘Move for your mind‘ lanceerde, waarbij beweging niet als straf wordt gezien, maar als therapie. “Weg met die no pain, no gain-onzin. We doen het voor het goede gevoel dat je van sporten krijgt! We focussen ons alleen op ons brein, niet op het lichaam”, klinkt het in een recente aflevering van haar podcast IWeigh.

Dat beweging en mentaal welzijn hand in hand gaan, is uiteraard geweten. Die claim krijgt heel wat bijval uit wetenschappelijke hoek: sport zou angstgevoelens en depressie verminderen en het zelfvertrouwen en cognitieve functie bevorderen. Ook wordt sport door therapeuten gezien als belangrijk hulpmiddel voor mensen die worstelen met hun geestelijke gezondheid. Zo pleiten onderzoekers van de Universiteit van Zuid-Australië ervoor dat lichaamsbeweging een belangrijke factor wordt bij de behandeling van depressie: een specifiek onderzoek toont zelfs aan dat fysieke activiteit 1,5 keer effectiever is dan therapie of medicatie. Maar is sporten werkelijk de heilige graal voor wie zijn mentaal welzijn wil verbeteren?

Geen oplossing voor piekeraars
Sportarts en geneesheer Wilfried Colmonts legt uit wat er op chemisch niveau in je brein en lichaam gebeurt als je gaat sporten. “Je hartslag neemt toe, wat zorgt voor een verhoogde bloedtoevoer naar je hersenen. Hierdoor wordt je brein meer blootgesteld aan zuurstof en voedingsstoffen die gunstig zijn voor je hersengezondheid, zoals proteïnen”, vertelt hij. “Ook je lichaam geeft dan stoffen vrij zoals dopamine en endorfine, die beschouwd worden als gelukshormonen. Deze feel-good stoffen helpen je brein bij het afvoeren van stoffen die je gestrest en angstig laten voelen.”

Wil dat zeggen dat sporters over het algemeen gelukkiger zijn, dan mensen die zelden aan lichaamsbeweging doen? “Niet zo snel”, zegt professor Marie-Anne Vanderhasselt van de UGent. In een recent experimenteel onderzoek heeft ze onderzocht of sport piekergedachten kan verlichten. De resultaten zijn op z’n minst fascinerend: “Je zou het niet verwachten maar bij piekeraars die slechts af en toe sporten, blijven veel meer negatieve gedachten na de sportsessie hangen,” vertelt ze. “Een enkele keer of een paar keer sporten is voor piekeraars niet zo interessant: je zou regelmatig moeten bewegen om sneller en gemakkelijker van je stress af te komen.”

Hoe komt dat? “Als je gaat sporten, activeer je je stresssysteem: je ademt sneller, gaat zweten, je hart klopt ook sneller. Je drukt in feite het spreekwoordelijke ‘gaspedaal’ dus in. Wanneer je klaar bent met sporten, kom je tot rust en druk je je ‘rempedaal’ in. Daar dient de nervus vagus voor: dat is een lange zenuw in het hele lichaam, die je brein verbindt met de rest van je lichaam”, vertelt Vanderhasselt. “Mensen die regelmatig sporten, hebben een getrainde nervus vagus en kunnen sneller op het rempedaal indrukken dan wie niet zo vaak traint. Regelmatig bewegen is dus de boodschap.”

De schaduwzijde van Strava
Het is ook belangrijk is dat je gaat sporten om de juiste redenen. Volgens sportpsycholoog Cedric Arijs, die mensen begeleidt die psychologische druk ervaren, ontstaat er veel stress wanneer je bijvoorbeeld gaat sporten om slanker of fitter te worden. “De laatste jaren is die druk sterk toegenomen.” Arijs gelooft dat dat verschillende oorzaken heeft. “De prestatiemaatschappij speelt zeker een rol. We vergelijken onszelf maar al te vaak met professionele atleten die hun brood verdienen met hun fysieke vaardigheden. Maar de meesten onder ons hebben fulltime banen, gezinnen en andere verantwoordelijkheden: het is dus onrealistisch om onszelf met deze topsporters te vergelijken.’

Ook sociale media en de overvloed aan fitness-apps dragen bij aan deze angst. ‘Het is niet te ontkennen dat we onszelf vaak vergelijken met anderen via deze apps en tools. Neem bijvoorbeeld Strava. Hoewel het enorm motiverend kan zijn en een gevoel van gemeenschap kan creëren, kan het ook stress veroorzaken omdat we (on)bewust er constant naar streven om sneller te rennen en beter te presteren”, vertelt de sportpsycholoog. “Los daarvan tonen studies aan dat wie enkel beweegt om slanker of fitter te worden op lange termijn net veel minder sport.”

Strakzittende lycra-kleding
In de podcast IWeigh bespreekt activiste en acteur Jameela Jamil dat de fitness community en sociale media ook toxisch kunnen zijn voor wie worstelt met zijn lichaamsbeeld. “Heb je al stilgestaan bij de fitnesskleding die vrouwen krijgen aangeboden? Het zijn bijna altijd stoffen die heel strak zitten, of gecropte bovenstukken die je lichaam en onzekerheden nog meer in de kijker zetten. Ik kan me voorstellen dat dat een trigger kan zijn voor wie daar moeilijk mee heeft. Dat neemt net alle plezier van sport weg.”

Dat blijkt ook uit een enquête van The Gym Group onder 3.000 Britse deelnemers: 53% van de vrouwen durven niet te sporten uit angst om lycra-kleding te moeten dragen. Bovendien voelt 43% zich onzeker over het uiterlijk tijdens het sporten.

10.000 stappen per dag
Een andere mentale belemmering is dat veel richtlijnen bestaan wat sport betreft: denk aan de 10.000 stappen per dag, een concept dat dateert uit de jaren 1960. Toen lanceerde een Japans bedrijf een van de eerste stappentellers genaamd Manpo-Kei, dat zich vrij vertaalt naar ‘10.000 stappen meter’. Al is het niet duidelijk waarom ze specifiek het nummer 10.000 kozen, wellicht klonk het destijds pakkend en werd het gezien als een ambitieus doel.

In de loop der jaren werd dit nummer omarmd als richtlijn en groeide het uit tot de gouden regel voor wie een goede gezondheid wil hebben. “Vanuit wetenschappelijk oogpunt is het logisch dat men met richtlijnen komt aandraven. Hun onderzoek moet een praktische vertaling kennen”, vertelt Arijs. “Maar vanuit psychologisch oogpunt zijn al die richtlijnen gewoon extra informatie waar we cognitief rekening mee moeten houden. Het leidt ons weg van het lichamelijk ervaren dat voor ons persoonlijk aangenaam aanvoelt. Het wordt ‘Ik moet nog 2.000 stappen halen’ in plaats van ‘Even mijn benen strekken om mij helpen m’n hoofd leeg te maken’.”

​“Veel mensen ervaren stress, teleurstelling en schaamte omdat ze die cijfers niet kunnen behalen. Het is dus belangrijk om terug te denken aan een moment waarop lichaamsbeweging je oprecht gelukkig maakte. Voor velen zijn dat herinneringen aan de kindertijd, zoals buitenspelen”, vertelt Arijs. Wellicht is het herontdekken van die speelse beginner-mindset the way to go: zodat je niet alleen de lichamelijke, maar ook mentale voordelen kunt halen uit beweging.

21bis (Amber De Pau) interviewde me over het belang van mentale gezondheid in de sportwereld en het groeiende bewustzijn hierrond.

Origineel artikel: https://21bis.be/2022/01/mentale-gezondheid-in-sportwereld-ligt-meer-dan-ooit-op-tafel-atleten-zijn-mensen-geen-robots/​

Mentale gezondheid in sportwereld ligt meer dan ooit op tafel: ‘Atleten zijn mensen, geen robots’ In 2021 werden mentale problemen in de sportwereld meerdere keren aangekaart. Atleten zoals de Amerikaanse turnster Simone Biles en de Japanse tennisster Naomi Osaka getuigden over hun mentale gezondheid. Ze zetten een stapje opzij en focusten op zichzelf. Sportpsycholoog Cedric Arijs legt uit: ‘Atleten moeten rekening houden met hun herstel.

Dat is niet enkel fysieke rust, maar ook sociaal en mentaal herstel.’ 2021 was een goed gevuld sportjaar voor de sportliefhebber. Wereldkampioenschappen, Europese kampioenschappen, toernooien en uiteraard de Olympische Spelen die na een jaar uitstel op de planning stonden. Uiteraard eist dit na een tijd zijn tol voor een atleet. Naast Biles en Osaka spraken ook Belgische atleten over hun mentale gezondheid. Basketster Kim Mestdagh zette na de Olympische Spelen een stap opzij bij de Belgian Cats waar ze een van de sterkhoudsters was. De combinatie nationale ploeg en spelen voor haar Italiaanse club Schio, werd mentaal en fysiek te zwaar. ‘Sporters zijn bovenal mensen en zij zijn onderhevig aan stress en druk die ze zichzelf opleggen of van buitenaf wordt opgelegd. Al deze zaken kunnen een invloed hebben op de sportprestaties. Afhankelijk van hoe ze er mee omgaan’, aldus Arijs. Ook basketster Julie Allemand blikte op het einde van 2021 via een instagrampost terug op het afgelopen jaar. Daarin gaf ze aan dat ze kampt met een basketbal burn-out.

Barrière
Naast de atleten die hun mentale gezondheid hebben aangekaart, zijn er atleten die hier niet openlijk over getuigen. De barrière om erover te spreken is er nog steeds, zeker in de sportwereld. ‘Topsporters worden vereerd door fans. Door de media worden ze opgehemeld als mensen die bovenmenselijke prestaties neerzetten. Dan lijkt er geen vuiltje aan de lucht. De ceremonies op het einde van de rit tonen geen uren en maanden afzien en de tranen, pijn en blessures die eraan zijn voorafgegaan. Het is een foutief beeld dat gecreëerd wordt.’

‘Simone Biles is het gezicht van de gymnastiek en er rustte een enorme druk op haar schouders’

Op de schouders van een atleet rust een druk. Die druk wordt gecreëerd door het beeld dat de media schetst via artikels en quotes die dan uit hun context worden getrokken. Daarnaast heb je ook de supporters die resultaten verwachten. Sportpsycholoog Arijs haalt nog een andere factor aan: ‘De coaches spelen hier ook een rol in. Je hebt veel goede en opgeleide coaches, maar je hebt ook trainers die nog steeds uitgaan van het pushen, controle hebben en externe motivatie gaan opleggen om dingen gedaan te krijgen. Sporters krijgen die dingen gedaan, maar tegen welke prijs is dan altijd de vraag.’ Voor jonge atleten kunnen ouders ook voor druk zorgen. ‘Jonge atleten weten dat hun ouders geld en tijd investeren in hun sportontwikkeling. Dit kan de druk zijn om het goed te maken. Ze willen er iets voor in de plaats geven zoals goede resultaten en winst. Zo werkt het natuurlijk niet.’

Eigen woordvoerster
Tennisster Naomi Osaka weigerde in 2021 op het tennistoernooi Roland Garros te spreken met de pers. Persconferenties liet de Japanse aan zich voorbijgaan omdat deze een last vormen voor de mentale gezondheid en er ook geen rekening wordt gehouden met de mentale gezondheid van de atleet. Later trok de toenmalige nummer twee van de wereld, nu dertiende, zich terug uit het toernooi. ‘Naomi Osaka is naast een atleet ook haar eigen woordvoerster. Als je jouw eigen woordvoerster moet zijn en daarnaast nog moet trainen en wedstrijden moet spelen is dat veel voor een persoon om te doen. Voor een individuele speelster als Osaka die zich focust op haar sport is dat een vraag te veel.’

‘Met zulke jonge atleten moet er voorzichtig omgesprongen worden voor hun mentale gezondheid’

Turnster Simone Biles zette de sportwereld op zijn kop toen ze zich terugtrok uit de Olympische Spelen. Het veelbelovende talent van de Verenigde Staten van Amerika waarvan verwacht werd dat ze alle records ging breken, zette een punt achter haar olympische deelname. Nu wordt ze gelauwerd voor haar strijd rond mentale gezondheid omdat ze dit probleem nog meer in de kijker heeft gezet. Ze gaf aan dat ze kampte met twisties. Ze kon zich niet langer meer automatisch oriënteren tijdens turnoefeningen die normaal in het geheugen opgeslagen zijn. ‘De twisties hebben een oorsprong. Zij was het gezicht van de gymnastiek en er rustte een enorme druk op haar schouders. De hele wereld had hoge verwachtingen van haar. Een ander aspect dat niet mag vergeten worden is wat ze allemaal heeft meegemaakt. Ze heeft dapper getuigd over het seksueel misbruik dat zij en andere gymnasten van team USA hebben meegemaakt. In 2018 kwam ze met haar verhaal naar buiten over turndokter Larry Nassar. Dat bracht jeugdtrauma’s naar boven.’

Remco Evenepoel
In België zijn er heel wat jonge atleten die ons land hoop bezorgen voor de toekomst. Zoals wielrenners Cian Uijtdebroeks (18) en Remco Evenepoel (21) en turnster Jutta Verkest (16) . Jutte zette een mooie prestatie neer op de Olympische Spelen in Tokio door zich te plaatsen voor de allroundfinale. Toch moet er met zo’n jonge talenten voorzichtig omgegaan worden. ‘Met zulke jonge atleten moet er voorzichtig omgesprongen worden voor hun mentale gezondheid. Anders riskeren we dat we stappen overslaan. Als je de termen hoort die Remco Evenepoel over zich heen krijgt als ‘de nieuwe Eddy Merckx’, dat zorgt voor druk en verwachtingen.’ Remco Evenepoel werd in het begin van zijn jonge carrière al opgehemeld en bestempeld als een toekomstige winnaar van grote rondes als de Tour de France. ‘Fysiek kunnen ze topprestaties neerzetten die misschien voorliggen op hun leeftijd. Maar dat zijn geen garanties dat ze op mentaal vlak ook voorliggen op hun leeftijd of genoeg levenservaring hebben om deze verwachtingen te dragen.’

Sportpsycholoog Cedric Arijs geeft jonge atleten nog graag een tip mee: ‘Train je mentale aspecten net zoals je jouw fysieke aspecten zou trainen. Jouw mentaal welzijn is iets dat getraind kan worden door er bewust mee bezig te zijn. Je kan je inspannen, maar daarna ook even loskoppelen van de sport om het in evenwicht te houden. Bekijk mentaal welzijn niet als iets dat opgelapt moet worden wanneer er iets aan de hand is, maar hou je mentaal welzijn in de gaten om het niet tot iets ergs te laten komen.’

​Tekst: Amber de Pau, eindredactie: Liam Verbinnen