Het Laatste Nieuws (Elisa Schanzer) interviewde me omtrent de rol van sportpsychologie bij topsport.

"Sportpsychologen zijn een puzzelstukje voor de topsport"
Wanneer men aan topsport denkt, denken we meestal aan atleten die hard trainen met hun coaches, aan de wedstrijden die ze doen en in het algemeen aan hun fysieke gezondheid. Wat veel mensen niet weten, is dat veel atleten in de topsport ook door sportpsychologen begeleid worden. We vroegen ons af wat zo'n sportpsycholoog precies doet.

Hebben atleten eigenlijk wel nood aan psychologische ondersteuning? Volgens sportpsycholoog Cedric Arijs hebben atleten meer nodig dan pure fysieke training. "We zijn een puzzelstukje voor de topsport", aldus de psycholoog. "Als een atleet ideaal getraind is en diens conditionele en technische voorbereiding perfect is, kunnen er nog steeds moeilijke momenten optreden. Dan is het vaak de atleet die mentaal sterk is, die het verschil kan maken op het hoogste niveau: wanneer het gaat om fracties van een seconde of volhouden tot het einde, dan kan het mentale daar de doorslag geven. Psychologie heeft zeker een plaats in de topsportwerking, maar ook in de ruimere, algemene sport."

Sportpsychologen zijn er niet alleen voor mensen die het mentaal moeilijk hebben. De atleten worden mentaal getraind, waardoor hun prestaties verbeterd worden. Op het hoogste niveau hebben ze vaak een sportpsycholoog waar ze op vaste basis mee samenwerken, maar atleten kunnen ook op eigen houtje een psycholoog bezoeken. "We werken rond allerhande topics zoals concentratie, motivatie, zelfvertrouwen... Anderzijds worden we ook ingeschakeld wanneer er wel degelijk problemen zijn. Daarbij wil ik zeker opmerken dat een atleet die bij ons komt voor een probleem dat hij of zij ervaart dit in een veilige omgeving van vertrouwen kan delen. Als psycholoog ben ik immers gebonden aan beroepsgeheim."

Topsport is ook mentaal niet altijd gemakkelijk. "Topsport kan zeer zwaar zijn", aldus Arijs. "Mensen offeren veel op en hebben een onzekere toekomst, waarbij ondersteuning kan helpen om alles in perspectief te houden. De atleet is ook meer dan enkel een sporter: die is ook een student, moet vaak ook nog werken, ze zijn ook partner, enzovoort. We proberen hen te helpen daar een balans in te brengen."

Indien een samenwerking met de coach van de atleet mogelijk is, zijn de resultaten vaak beter aldus Arijs. "De coach beschouwen we nog steeds als de expert van de sport: hij kent het best de tactiek, techniek en dergelijke meer. Een goede coach kent ook wat van het mentale, maar hij kan uiteraard niet in alles gespecialiseerd zijn. Ik beschouw de sportpsycholoog als een puzzelstukje naast de coach, we zijn een schakel in een groter geheel. We willen de coach zeker niet vervangen, en als we kunnen samenwerken kan ons werk beter geïntegreerd worden in de training en de aanpak naar de atleten."

Een mentale training is vergelijkbaar met fysieke training. "We gaan aan de slag met de sterktes en de werkpunten van de atleet, dat kan gaan van concrete trainbare mentale vaardigheden zoals concentratie of visualisatie, tot meer fundamentelere zaken zoals de atleet zijn kijk op uitdagingen en het constant moeten leveren van prestaties. Daarna geven we tips en richtlijnen hoe ze het kunnen integreren en uitproberen op het terrein. Het is natuurlijk belangrijk dat ons werk niet tussen de vier muren van de gespreksruimte blijft, we willen ook resultaat hebben op het terrein. Stap voor stap raakt de atleet vertrouwd met de techniek, langzaamaan wordt dat ook geïntegreerd zodat dat ook iets kan tonen op het terrein en op de wedstrijden. Het is een kwestie van automatisering. Eigenlijk net zoals dat zou lopen bij een technische training. Techniek wordt eerst geoefend op de training en pas later wordt het een automatisering op het veld en in de wedstrijden. Eigenlijk is dat ook een beetje hetzelfde principe voor de mentale trainingen."

​Onlangs werd bekend dat minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) psychologische hulp wil laten terugbetalen. Arijs weet niet of sportpsychologie terugbetaald zal worden, maar hij vindt het alvast positief dat er een terugbetaling komt. Hij houdt echter niet van het woord 'patiënt' voor de atleten die hij begeleidt. "We gaan niet over patiënten spreken omdat in dat woord nog altijd het ziektemodel doorklinkt, terwijl de meeste atleten die we begeleiden absoluut niet ziek zijn. Misschien hebben ze af en toe wat moeilijkheden, maar om te spreken van een patiënt vind ik dat zo'n zwaar woord. En daarmee denk ik dat het ook betekent dat sportpsychologie wel uit de boot gaat vallen: de terugbetaling zoals die momenteel staat gaat over behandelen, terwijl wij ook vaak preventief aan het werk gaan. Maar het is zeker een belangrijke eerste stap! Het gaat de drempel verlagen om psychologische ondersteuning een kans te geven. Dat is nog steeds een stap dat vaak als laatste in het rijtje wordt gezet omdat het duur is en er geen terugbetaling mogelijk is, terwijl dat bij medische behandeling wel het geval is. Het kan gewoon ontzettend drempelverlagend zijn, die terugbetaling. Maar het is nu een beetje afwachten welke plaats de sportpsychologie zal krijgen."

Sportmagazine (Knack, Charis Bastin) interviewde me over de combinatie van topsport en fulltime studies of werk.
[PDF met afbeelding toegevoegd onderaan de tekst]

Topsport combineren met een fulltime job of studie is geen sinecure, maar in verscheidene sporttakken wel de realiteit. Niet het minst voor vrouwelijke sporters die het vaak met (nog) minder moeten doen dan hun mannelijke collega's. Geen sport die dat beter illustreert dan het voetbal.

Terwijl Cristiano Ronaldo zich voor het tweede jaar op rij tot best betaalde sporter ter wereld mag kronen, hinken vrouwelijke voetballers nog ver achterop. Ook in België zijn er verschillen erg groot. Een studie uit 2016 toonde aan dat profvoetballers in België gemiddeld 255.157 euro bruto per jaar verdienen. Bij Anderlecht was dat zelfs 600.010 euro per jaar.
Het zijn bedragen waar speelsters uit de Super League, de hoogste voetbalklasse voor vrouwen, enkel van kunnen dromen. Zij moeten het stellen met onkostenvergoedingen en winstpremies. Velen betalen zelfs jaarlijks lidgeld. Sommige Red Flames die vanaf zaterdag op het EK vrouwenvoetbal schitteren, kunnen van de sport rondkomen dankzij een contract bij een buitenlandse club. Letterlijk rondkomen, want ook die bedragen liggen mijlenver van wat hun mannelijke collega's verdienen. Andere Red Flames combineren de sport met een fulltime job of studie.
Ze genieten meestal van winst, gelijkspel en/of verliespremies en onkostenvergoedingen voor hun verplaatsingen van en naar de training. 'En die winstpremies zijn eerder beperkt', weet Betty Van Proeyen, voorzitter van KRC Genk Ladies. 'Die zijn vergelijkbaar met de derde en vierde provinciale bij de mannen.'

11,5 uur voetbal per week
6u50: opstaan
7u30: vertrek naar werk
8u: werken
18u30: einde werkdag
Tot hier wijkt de agenda van een Super Leaguespeelster
weinig af van die van de modale Vlaming. Meestal volgt bij die laatste een
avondje thuis met partner of gezin. Niet voor Lore, zelfstandige kinesiste en speelster bij KRC Genk Ladies. In haar weekagenda is een
rustig avondje thuis eerder de uitzondering op de regel.
18u30: einde werkdag en rechtstreeks vertrek naar training
18u35: lichte maaltijd in de auto (smoothie, rijsttaartje, yoghurt)
19u45: begin training
21u15: einde training
22u00: lichte recuperatiemaaltijd
22u45: slapen

Zo gaat dat drie avonden per week naast de wedstrijd in het weekend. Tot afgelopen seizoen waren vier trainingen per week drie met de club en één individuele conditie- en/of krachttraining verplicht
om als club te mogen uitkomen in de Super League. Op dinsdagavond geen training dus voor Lore, al bouwt ze tijdens haar middagpauze wel de individuele training in.

13u00: pauze + looptraining/krachttraining
15u00: hervatten werk
20u00: einde werkdag

Drie voetbalspeelsters Lore, Gwen en Inge hielden een weekagenda voor ons bij. Daaruit blijkt dat ze gemiddeld 11,5 uur per week aan het voetbal besteden. Naast studies, werk, sociaal leven, een partner en/of gezin. 'Het is vaak puzzelen en jongleren met werk of studies', weet Cedric Arijs, sportpsycholoog. 'Het is daarom niet uitgesloten dat speelsters afhaken als het werk niet langer verlof of lange verplaatsingen toestaat voor de sport.'

'School komt nét voor voetbal'
Gwen ging afgelopen schooljaar naar de topsportschool in Genk. Naast ongeveer vijftien uur les per week, heeft ze nog eens ruim elf uur voetbaltraining op school. 'De combinatie met voetbal bij Genk valt goed mee', vindt ze. 'Mijn trainer op school is ook mijn trainer bij Genk dus hij houdt goed rekening met drukke periodes.' In haar vrije tijd komt daar nog eens meer dan tien uur voetbal per week bij. In het
weekend werkt ze daarom aan schooltaken voor later die week. 'Omdat ik weet dat ik op maandagen
donderdagavond weinig voor school kan doen.'
Voor volgend schooljaar maakt ze zich iets meer zorgen als ze verder gaat studeren. 'Hogere studies zijn meer tijdrovend. School zal net voor voetbal moeten gaan. Ik zal proberen te trainen en wedstrijden mee te doen, maar tijdens de examens zal de focus meer op school liggen.'
Gwen is niet de enige jonge voetbalspeelster die realistisch is over haar toekomst als potentiële profspeelster, weet Arijs. 'Ook speelsters die ik ontmoette die van het voetbal kunnen leven, hebben vrijwel allemaal een diploma op zak. Ze lijken me goed voorbereid op een leven na de carrière.'
Maar zij zijn de uitzondering op de regel. 'Op dit moment zit de meerderheid van speelsters aan de andere kant van het verhaal zij kunnen niet leven van het voetbal. Ze willen daarom verzekeren dat ze een diploma of job hebben (en behouden) en dit zo lang en goed mogelijk combineren met het voetbal. Ze zijn realistisch dat ze hun toekomst moeten verzekeren.'
Iets wat verschilt met jeugdspelers. Arijs werkt vooral met vrouwelijke voetballers en jongens uit de jeugd. 'Jongens durven al sneller dromen van een profcarrière en het grote geld. Zij laten hun studies al wat sneller links liggen of halen al op veel jongere leeftijd een loon uit het voetbal.'

Voor de sport of het geld?
Voor volgend seizoen versoepelde de KBVB de licentievoorwaarden in de hoop dat er acht in
plaats van zes ploegen zouden aantreden in de Super League. Daarbij wordt het aantal trainingen van vier naar drie teruggebracht. Maar die aanpassingen brachten geen soelaas. Geen enkele eersteklasseclub vroeg een licentie aan. 'Veel meisjes spelen liever voor hun plezier dan zich te manifesteren op het hoogste niveau', verklaarde Marc Lesenfants, voorzitter van het Belgisch vrouwenvoetbal eerder aan 

Jacques Borremans, voorzitter van KSK Heist herkent dat. 'Bij de start van de BeNe League in 2012 vroegen we onze speelsters of ze wilden deelnemen. "Wat gaan we tegen die Nederlandse ploegen doen?", was toen de reactie. 'Verre verplaatsingen met bovendien wedstrijden op vrijdagavond om gezien
het klassenverschil waarschijnlijk te gaan verliezen'", vat hij het samen.
Ook aan het einde van afgelopen seizoen vroeg hij naar de motivatie om verder te gaan in de Super League. 'Hadden ze "liever niet" gezegd, dan stapten we eruit', aldus Borremans. 'Het goede nieuws is dat ze mee willen en weten dat het nu drie keer trainen is. Je hebt natuurlijk een paar speelsters die liever afhaken omdat ze het niet (meer) kunnen opbrengen om drie keer te trainen en liever in provinciale spelen. Zo hebben we ieder jaar één of twee die dat doen."

Zoals Inge. De werkende mama speelde afgelopen seizoen nog bij Heist op het hoogste niveau, maar besliste om volgend seizoen verder te gaan in tweede klasse bij KV Mechelen.

Arijs bevestigt. 'Elke speelster wil uiteindelijk speeltijd verzamelen.' Als een speelster dan vier of
binnenkort drie keer per week moet trainen om opgesteld te kunnen worden, gaat dat gepaard met heel wat opofferingen. 'Als een werkgever dan niet flexibel is, loop je als speelster het risico dat je trainingen mist en niet opgesteld wordt. Hetzelfde geldt voor studenten die hun materiaal verwerkt moeten krijgen.'
Flexibiliteit op het werk is geen overbodige luxe. Bij een uitwedstrijd op vrijdagavond vertrekt de bus al om 16u. Die week werkt Lore op vrijdag tot 12u, zodat ze zich in de namiddag kan voorbereiden en op tijd vertrekken. Ook Gwen stopt vroeger met haar lessen om 14u30 in plaats van 15u50 zodat ze mee kan met een uitwedstrijd.
Maar niet alleen het werk beïnvloedt keuzes om op het hoogste niveau te (blijven) voetballen. 'Dat wil ook zeggen dat je moet stoppen met de Chiro. Zo zijn er ook al meisjes bij ons geweest die moesten kiezen', geeft Riete Loos, kapitein bij KRC Genk Ladies als voorbeeld.

Begripvolle partner
Arijs waarschuwt daarom voor de gevaren van dergelijke levensstijl. 'Wie het rond krijgt, moet voldoende aandacht besteden aan fysiek, sociaal en mentaal herstel om niet het risico te lopen op overtraining of burnout.'
Als sportpsycholoog besteedt hij onder meer aandacht aan zaken als spanningen met partner, omdat de speelster weinig thuis is, time management om deadlines van school en werk te halen en omgaan met (on)zekerheden over selectie.
De steun van een begripvolle partner is belangrijk, zeker als er kinderen zijn. Dat weet Inge maar al te goed. Ze heeft twee dochters van 1 en 3,5 jaar oud en speelde tot vorig seizoen bij Heist in de Super League. Ze kan gelukkig rekenen op haar partner in het huishouden.
'Maar hij werkt wel in shiften, dus als hij een late shift heeft als ik moet gaan trainen, springt mijn moeder in om op de kindjes te passen.
Gelukkig kunnen we allebei ook op onze ouders rekenen voor steun en opvang.'
Ook Lore kan rekenen op veel begrip van haar vriendin. 'Als ik training heb, gaat ze zelf sporten of spreekt ze af met vrienden. Ze zorgt er ook voor dat ik na de training nog iets lekker heb om te eten en niet meer zelf hoef te koken.'

Lidgeld
Om meer zicht te krijgen op wat voetbalspeelsters over hebben voor de sport, werd een vragenlijst verspreid bij Belgische clubs. 177 speelsters van alle niveaus vulden de lijst in. Hieruit blijkt dat een speelster gemiddeld 218 euro lidgeld betaalt per seizoen. Opvallend is dat het bedrag toeneemt op hoger niveau (als de speelster effectief lidgeld betaalt): tot 332 euro gemiddeld op BeNe League (de hoogste
competitie die tussen 2012 en 2015 met Belgische en Nederlandse teams werd gespeeld) en Super League niveau ten opzichte van 178 euro op provinciaal en lager niveau.

(uit 170 antwoorden afgeleid)

Winstpremies
Bijna de helft van de Super Leaguespeelsters
die de vragenlijst invulden, leggen meer dan dertig kilometer af naar hun club.
Onkostenvergoeding voor die verplaatsingen zijn dus geen overbodige financiële luxe. 'Die vergoeding is enkel voor de reiskosten. Ik rijd bijna duizend kilometer per week en heb ook onkosten aan mijn auto', merkte een Super Leaguespeelster op in de vragenlijst.
'En de winstpremies zijn eerder beperkt', weet Betty Van Proeyen, voorzitter van KRC Genk Ladies. "Die zijn vergelijkbaar met de derde
en vierde provinciale bij de mannen.

(uit 103 antwoorden)

Afhaken of afzakken naar lager niveau 89 speelsters stopten met voetbal of zakten naar een lager niveau af. In 47 gevallen zakte de speelster af van een (hoger) nationaalniveau naar provinciale of een lagere nationale klasse. Alles bijeen gaven ze 106 verschillende redenen voor die keuze:

[zie pdf voor afbeeldingen]